Το Καστελόριζο και τα μάτια μας: Η ΑΟΖ, το ΝΑΤΟ και το Αιγαίο Αρχιπέλαγος - του Θεόδωρου Καρυώτη

Ακόμα θυμάμαι την μοναδική αλλά σημαντική ήττα μας στην Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (1973-1982). Σε μια συνεδρίαση της 2ης Επιτροπής που η συζήτηση αφορούσε στην έννοια του «Αρχιπελαγικού Κράτους», ο αρχηγός της Ελληνικής αντιπροσωπείας, ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Σταυρόπουλος έλαβε το λόγο για να εξηγήσει την ελληνική λέξη Αρχιπέλαγος.

 

Μέσα σε απόλυτη σιγή, ο Σταυρόπουλος εξήγησε εκείνη την ημέρα ότι η λέξη «αρχιπέλαγος» είναι ελληνική λέξη και για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε στην ιστορία για να περιγράψει το Αιγαίο! Μετά, συνέχισε λέγοντας ότι η Ελλάδα, με βάση αυτό το ιστορικό γεγονός, δικαιούται να χαρακτηριστεί, στη νέα Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας, σαν Αρχιπελαγικό Κράτος.

 

Δυστυχώς, η συζήτηση που ακολούθησε για αρκετές ημέρες δεν έφερε αποτέλεσμα για την ελληνική πρόταση και έτσι η νέα Σύμβαση (UNCLOS) αναγνωρίζει ως αρχιπελαγικά κράτη μόνο τα κράτη που αποτελούνται αποκλειστικά από νησιά. Εάν τότε, είχε επικρατήσει η άποψη μας, τα πράγματα θα ήταν σήμερα πολύ διαφορετικά στο Αιγαίο. Έτσι η UNCLOS αναγνωρίζει μόνο πέντε κράτη σαν αρχιπελαγικά. Αυτά είναι η Ινδονησία, οι Φιλιππίνες, οι Μπαχάμες, τα νησιά Φίτζι και η Παπούα Νέα Γουινέα.

 

Το Άρθρο 47 της UNCLOS ορίζει τα Αρχιπελαγικά Κράτη ως εξής:

Για τους σκοπούς της παρούσας Σύμβασης:

1. A) “Αρχιπελαγικό Κράτος είναι ένα Κράτος που αποτελείται εξ ολοκλήρου από ένα ή περισσότερα συμπλέγματα νησιών και συμπεριλαμβάνει ενδεχομένως και άλλα νησιά,
2. B) «Αρχιπέλαγος είναι σύνολο νησιών, συμπεριλαμβανομένων και τμημάτων νησιών, τα παρακείμενα ύδατα και τα λοιπά φυσικά στοιχεία , τα οποία είναι τόσο στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους ώστε να αποτελούν ουσιαστικά μια αδιαίρετη γεωγραφική, οικονομική και πολιτική ενότητα, ή τα οποία θεωρούνται ιστορικά ως μια ενότητα.

Είναι σαν να περιγράφει το Αιγαίο Αρχιπέλαγος!

Από την Συνθήκη της Λωζάννης το 1923 μέχρι το 1973, το Αιγαίο Πέλαγος ελέγχετο και κυριαρχείτο, από στρατιωτική, οικονομική και πολιτιστική άποψη, από την Ελλάδα.  Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, η Τουρκία ουδέποτε διαμαρτυρήθηκε γι’ αυτή την κατάσταση και ποτέ δεν αμφισβήτησε το υπάρχον νομικό καθεστώς.  Αυτή η κατάσταση άλλαξε  δραματικά το 1973, όταν ανακαλύφθηκαν κοιτάσματα πετρελαίου έξω από την νήσο  Θάσο από την αμερικανική εταιρεία Oceanic Exploration. Εκείνη την περίοδο, βασικά για λόγους πολιτικής εσωτερικής κατανάλωσης, οι δικτάτορες που κυβέρνησαν την Ελλάδα από το 1967 μέχρι το 1974, ανακοίνωσαν ότι τα κοιτάσματα ήταν μεγάλης εμπορικής αξίας, χωρίς να αντιληφθούν τις διεθνείς επιπτώσεις αυτής της πράξης τους. Η Τουρκία αμέσως αντέδρασε και την 1η Νοεμβρίου 1973 έδωσε στην Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίων TRAO δικαιώματα εξερεύνησης υδρογονανθράκων στο Ανατολικό Αιγαίο, σε μία περιοχή που ξεκάθαρα επικάλυπτε της περιοχές της ελληνικής υφαλοκρηπίδας των νησιών Λήμνου, Σαμοθράκης, Αγίου Ευστράτιου, Λέσβου και Χίου.

 

Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα παράμετρος της ελληνοτουρκικής διένεξης που έχει σχέση με τη θέση της CIA για το Αιγαίο Πέλαγος. Μία απόρρητη έκθεσή της, που συντάχθηκε το 1984 με την ονομασία «Μνημόνιο», και έχει αποχαρακτηριστεί χάρη στις ενέργειες του δημοσιογράφου Μιχάλη Ιγνατίου, καλύπτει όλα τα θέματα ελληνοτουρκικών διαφορών, όπως η επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας από τα 6 στο 12 ν.μ., τον εναέριο χώρο, την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και την στρατικοποίηση μερικών ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου.

 

Στις 31 σελίδες αυτού του μνημονίου γίνεται μια προσπάθεια από την CIA να είναι ουδέτερη σ’ αυτή την πολύ σημαντική διένεξη για την Αμερική αλλά δεν κρύβει την αντιπάθειά της προς τον Ανδρέα Παπανδρέου, αφού σε ορισμένα σημεία αναφέρει:

«Η προκλητική ρητορική του Έλληνα Πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου και, πιο πρόσφατα, η Τουρκοκυπριακή ανακήρυξη ανεξαρτησίας τον Νοέμβριο του 1983 έχουν κάνει στριφνές τις ήδη επιδεινούμενες σχέσεις μεταξύ της Αθήνας και της Άγκυρας και έχουν ουσιαστικά εξαφανίσει τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές για πρόοδο στα θέματα του Αιγαίου.» Σ’ ένα σημείο παρακάτω η έκθεση αναφέρει: «Παρότι δεν υπάρχει κανείς στην ελληνική κυβέρνηση που να επιθυμεί σύγκρουση με την Τουρκία, ο Παπανδρέου και ορισμένοι σύμβουλοι του, με τις άστατες προσωπικότητες τους, έχουν την τάση να αντιδρούν έντονα σε τεταμένες καταστάσεις. Ο Πρόεδρος Κωνσταντίνος Καραμανλής και Έλληνες αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων έχουν συμβουλεύσει για την ανάγκη αυτοσυγκράτησης σε τέτοιες στιγμές και έτσι έχει αποφευχθεί ρήξη στο Αιγαίο. Αλλά ο Παπανδρέου, μερικές φορές, παίρνει σημαντικές αποφάσεις χωρίς να τους συμβουλευτεί. Αλλά ενώ ο Πρόεδρος και ανώτατοι αξιωματικοί συμμερίζονται πολλές από τις ανησυχίες του Παπανδρέου για τις πιθανές Τουρκικές απειλές, τείνουν να δίνουν μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι αυτός στον στην απειλή του Συμφώνου της Βαρσοβίας και στη στρατιωτική συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ». Η έκθεση καταλήγει με την εξής διαπίστωση: «Οι προσδοκίες για μια σημαντική πρόοδο προς επίλυση των διενέξεων στο Αιγαίο δεν ήταν ποτέ μεγάλες. Πιστεύουμε ότι η ατμόσφαιρα για εποικοδομητικές διαπραγματεύσεις έχει επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια κυρίως λόγω της σκληρής στάσης του Παπανδρέου εναντίον της Τουρκίας.»

 

Όσον αφορά το θέμα της υφαλοκρηπίδας οι συντάκτες της έκθεσης προσπαθούν να κρατήσουν μια ουδέτερη θέση και αποφεύγουν να ασχοληθούν με την έννοια της ΑΟΖ, αλλά προχωρούν και σε μια πολύ σημαντική και κρίσιμη διαπίστωση, ότι δεν υπάρχουν σημαντικές ποσότητες υδρογονανθράκων στο Αιγαίο Πέλαγος. Από ότι είμαι σε θέση να γνωρίζω, αυτή η αμερικανική θέση δεν έχει αλλάξει μέχρι σήμερα.

Το θέμα που συμφωνούν απόλυτα με την Τουρκία είναι αυτό της επέκτασης των χωρικών υδάτων της Ελλάδας από 6 ν.μ. σε 12 ν.μ., γιατί όλα τα στενά μεταξύ της Μεσογείου και των Δαρδανελίων θα εξαφανίζονταν, εάν η Ελλάδα αυξήσει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ. Βέβαια αναφέρουν ότι η Ελλάδα, βάσει του της UNCLOS III, έχει μεν δικαίωμα χωρικών υδάτων πλάτους 12 ν.μ., αλλά δεν μπορεί να κλείσει με αυτή την ενέργεια θαλάσσιους διαδρόμους. Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι οι κανόνες της αβλαβούς διέλευσης δεν δημιουργούν προβλήματα στα τουρκικά πλοία και η ίδια, που διαθέτει έναν ογκώδη εμπορικό στόλο, δεν έχει κανένα συμφέρον να περιορίσει την ελευθερία των θαλασσών. Η Αμερική υποστηρίζει ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να δημιουργήσει διαδρόμους των στενών της για να διέρχονται τα πλοία, διότι το Αιγαίο, βάσει του Δίκαιου της Θάλασσας δεν είναι ένα αρχιπέλαγος και η Αμερική δεν απορρίπτει το δικαίωμα της Ελλάδας να ορίσει στενά.

 

Βέβαια, η έκθεση αναφέρει ότι η Τουρκία για πολλά χρόνια τώρα έχει προειδοποιήσει την Ελλάδα ότι η αύξηση των χωρικών της υδάτων στο Αιγαίο θα αποτελέσει casus belli, αλλά οι Αμερικανοί δεν παίρνουν θέση σε αυτό το θέμα. Τέλος, αυτό το μνημόνιο της CIA στην σύνοψη των θέσεών του σημειώνει:

“Έτσι, ενώ η διένεξη ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία είναι πιθανότερο να απορρέει από μια στρατιωτική σύγκρουση στη Κύπρο, θα μπορούσε να επεκταθεί στο Αιγαίο και πιθανώς στην Θράκη – μόνο και μόνο γιατί οι Έλληνες αναγνωρίζουν το ευκρινές στρατιωτικό πλεονέκτημα της Τουρκίας σε μια σύγκρουση που θα περιοριζόταν μόνο στο νησί (Κύπρο). Οι Έλληνες θα διαθέτουν μια μικρή υπεροχή σε εναέριες εμπλοκές στο Αιγαίο και θα κρατήσουν τις θέσεις τους στη θάλασσα. Στα σύνορα με την Θράκη, η δύσκολη μορφολογία του εδάφους θα αντισταθμίσει την υπεροχή της Τουρκίας σε στρατό ξηράς και ο πόλεμος εκεί μάλλον θα τελειώσει με στασιμότητα.»

 

Το μόνο που έχει αλλάξει, από τότε, στις αμερικανικές θέσεις είναι το γεγονός ότι η ισορροπία δυνάμεων  ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία έχει μεταβληθεί σταδιακά από το 2012 σε βάρος της Ελλάδας, λόγω της οικονομικής κρίσης στην πατρίδα μας.

 

Όλοι πιστεύουν ότι η ξαφνική εμφάνιση του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο  προήλθε από την πρωτοβουλία της Καγκελαρίου Μέρκελ να συναντήσει τον Ερντογάν και να αποφασίσουν να φέρουν το ΝΑΤΟ  σαν αστυνόμο στην περιοχή. (Αφού το δέχθηκαν όλοι , συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας). Αναμφίβολα, η Καγκελάριος δεν ανέλαβε αυτή την πρωτοβουλία μόνη της. Είχε ήδη ενημερώσει την Ουάσιγκτον και πήρε το πράσινο φως από τον Λευκό Οίκο,  πριν κατευθυνθεί στην Άγκυρα.

 

Έτσι η ανάμειξη του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, εάν και οι προσφυγικές ροές το απασχολούν τρομερά, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια φιλοτουρκική χειρονομία των συμμάχων μας του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως είναι γνωστόν, με απόφαση του ΝΑΤΟ από το 1960 ταυτίζονται τα θαλάσσια κα εναέρια σύνορα των κρατών-μελών. Δηλαδή, οι επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο θα σέβονται μόνο τα 6 από τα 10 μίλια του ελληνικού εναερίου χώρου.

 

Το πιο κρίσιμο σημείο αυτής της συμφωνίας είναι η σιωπηρή εξαίρεση της Δωδεκανήσου από τις περιπολίες του ΝΑΤΟ μια και την θεωρεί αποστρατικοποιημένη περιοχή. Κύριος στόχος της Τουρκίας, βέβαια, ήταν και είναι το Καστελόριζο, γιατί, δεκαετίες τώρα, ξεκίνησε ατέρμονες επαφές με την Ελλάδα, που έχουν ξεπεράσει τις 50, για το Αιγαίο. Όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις  συμμετείχαν στις συζητήσεις για το Αιγαίο και φυσικά δεν συζητούσαν ποτέ το Καστελόριζο, διότι το Καστελόριζο δεν ανήκει στην γεωγραφική περιοχή του Αιγαίου αλλά της Ανατολικής Μεσογείου.

 

Έτσι, το ΝΑΤΟ, ασπαζόμενο αυτή τη θέση, έχει αφήσει απροφύλακτο το Καστελόριζο και ο Σουλτάνος βρήκε την ευκαιρία να διοχετεύσει τους πρόσφυγες και  στις ακτές του Καστελόριζου , με αποτέλεσμα σήμερα οι πρόσφυγες είναι τριπλάσιοι από τους κατοίκους του θρυλικού νησιού μας. Τώρα που έληξε η Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ, αντί να υπάρξει μια απόφαση,  η κυρία Μέρκελ αποφάσισε να συγκληθεί μια  νέα σύνοδος κορυφής στις 6 Μαρτίου για να είναι παρών και ο κ. Νταβούτογλου.

 

Αυτή την περίοδο, δεν έχουμε αντιληφθεί ότι το μείζον θέμα για μας δεν είναι το προσφυγικό ή η οικονομία αλλά η πιθανή κατάρρευση των συνόρων μας και, δυστυχώς, δεν υπάρχει ένας Ανδρέας Παπανδρέου που θα μπορέσει να μας οδηγήσει μακριά από αυτή την επικείμενη καταστροφή.

 

Η Τουρκία με επιθετικότητα και ασύστολο θράσος συνεχίζει για 40 χρόνια τώρα μια επιθετική και επεκτατική πολιτική στο Αιγαίο, στην οποία τα τελευταία χρόνια έχει συμπεριλάβει και το σύμπλεγμα του Καστελόριζου, προβάλλοντας συνεχώς αβάσιμες διεκδικήσεις, παραβιάζοντας όλους τους κανόνες του διεθνούς δικαίου. Όπως είχε προειδοποιήσει ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Οικονομίδης, που ήταν ο νομικός σύμβουλος του ΥΠΕΞ:

«Η επεκτατική συμπεριφορά της Τουρκίας, η οποία εμφανώς δεν συνάδει με την σύγχρονη εποχή, στηρίζεται κυρίως σε τρεις παράγοντες:

• στην ισχύ έναντι της χώρας μας,
• στην αδυναμία του διεθνούς συστήματος να επιβάλει την εφαρμογή των διεθνών κανόνων και
• στην αδιαφορία των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες εξακολουθούν πάντοτε να τοποθετούν το ατομικό τους συμφέρον υπεράνω του γενικού συμφέροντος της διεθνούς κοινότητας ως συνόλου.

Από την άλλη πλευρά, η χώρα μας, χωρίς σχέδιο και προγραμματισμό, δεν μπορεί παρά να ακολουθεί αμυντική πολιτική, πολλές φορές πυροσβεστικού χαρακτήρα. Μόνιμο χαρακτηριστικό της είναι η ατολμία, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ασκήσει νόμιμα δικαιώματα που της παρέχει το διεθνές δίκαιο και μερικές φορές και η υποχωρητικότητα.»

 

Ο Κύπριος δημοσιογράφος Κώστας Βενιζέλος, σ’ ένα άρθρο του στην εφημερίδα Φιλελεύθερος στις 12 Οκτωβρίου 2014, σχετικά με την παραβίαση της κυπριακής ΑΟΖ εξηγεί:

“Είναι σαφές πως η Άγκυρα είναι διατεθειμένη να χοντρύνει το παιχνίδι αξιοποιώντας τις εξελίξεις στην περιοχή, θεωρώντας πως αποτελεί ευκαιρία για να δημιουργήσει τετελεσμένα στη θαλάσσια περιοχή της Κύπρου. Σύμφωνα με πληροφορίες, η επιδίωξη της τουρκικής πλευράς είναι ο διαμοιρασμός του φυσικού αερίου είτε με λύση του Κυπριακού είτε χωρίς. Τούτο θα επιτευχθεί, αναφέρουν ενημερωμένες πηγές, επιστρατεύοντας ένα πιεστικό δίλημμα, το οποίο θα θέσουν οι Τούρκοι προσεχώς προς τη Λευκωσία: Είτε θα τα χάσετε όλα είτε θα πάρετε τα μισά (έμφαση δική μου).”

 

Υποψιάζομαι ότι το ΝΑΤΟ δεν ήρθε στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος για να μας προστατεύσει από τους πρόσφυγες. Ήρθε, για να πει στον  Αλέξη, που σίγουρα, δεν είναι Ανδρέας, ότι έφτασε η ώρα να τα βρεις με τη Τουρκία, διαφορετικά: «είτε θα τα χάσεις όλα, είτε θα πάρεις τα μισά.» Να υπενθυμίσουμε, απλώς, στους πάντες ότι Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ.