Συνέντευξη στο «Δίφωνο» (Κοινή συν/ξη με τον Διονύση Σαββόπουλο)

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟ «ΔΙΦΩΝΟ» (Κοινή συν/ξη με τον Διονύση Σαββόπουλο)
 
1.- Πιστεύετε ότι η πορεία του τραγουδιού δείχνει κατά κάποιον τρόπο αντίστοιχα και την πορεία της κοινωνίας και αν ναι, σε ποιο σημείο νομίζετε ότι βρίσκεται σήμερα;
 
Μ.Θ. Και βέβαια το τραγούδι όχι μόνο παρακολουθεί την πορεία της κοινωνίας αλλά θα λέγαμε ότι είναι ο καθρέπτης ενός λαού, μιας κοινωνίας. Όταν όμως μια κοινωνία όπως η δική μας έχει διασπαστεί σ’ αυτή που φαίνεται και σ’ αυτήν που δεν φαίνεται, τότε έχουμε φαινόμενα σαν τα σημερινά. Δηλαδή εκείνο που φαίνεται και κυριαρχεί (τηλεόραση, έντυπα, νυχτερινά κέντρα κλπ.) να εκφράζει αποκλειστικά την «αβάσταχτη ελαφρότητα» εκείνων των ομάδων που αναρριχήθηκαν στην επιφάνεια με ταχείς και ύποπτους ρυθμούς κουβαλώντας μαζί τους την ρηχότητα πνεύματος, ψυχής, γούστου και συμπεριφοράς που τους χαρακτηρίζει. Στοιχεία που δεν έχουν καμμιά σχέση με τις παραδόσεις μας, τον ελληνικό πολιτισμό και τα επιτεύγματά του, έναν πολιτισμό ο οποίος εξακολουθεί να είναι ζωντανός μέσα στην Ελλάδα που δεν φαίνεται γιατί δεν τον αφήνουν να φανεί.
 
2.- Αν ένας νέος στην Ελλάδα του 2004 ερχόταν και σας έλεγε «αποφάσισα να γίνω μουσικός» ποιες θα ήταν οι 3 ευχές-συμβουλές που θα του δίνατε;
 
Μ.Θ. Δεν γίνεται κανείς μουσικός γιατί το αποφασίζει και μόνο. Ο καλλιτέχνης δημιουργός γεννιέται και καμμιά δύναμη στον κόσμο δεν μπορεί να τον σταματήσει. Φτάνει να πιστεύει στον εαυτό του και να έχει παντού και πάντοτε τα μάτια της ψυχής και του νου του ορθάνοιχτα και τη συνείδησή του άγρυπνη.
 
3.- Γιατί τα λαϊκά τραγούδια που γράψατε μετά την μεταπολίτευση δεν βρήκαν την ίδια απήχηση και δεν προκάλεσαν την ίδια συγκίνηση με αυτά των προηγουμένων περιόδων και κυρίως με αυτά του ΄60; Πού πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό;
 
Μ.Θ. Στην περίπτωσή μου συνέβη το θαύμα και «στράβωσε ο γιαλός»! Ή μάλλον κατάφεραν να τον στραβώσουν... Απόδειξη ότι σήμερα, μετά από τόσες δεκαετίες οι ίδιες οι Εταιρίες που με έθαψαν «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενες» (βασικά των κομματικών ιερατείων και όχι μόνον) και μαζί μ’ αυτές όλο το κατεστημένο που τις ακολουθεί, τηλεόραση, ραδιόφωνο, έντυπα κλπ. ξαναβγάζουν πανηγυρικά το έργο μου στην επιφάνεια και μάλιστα το έργο της περιόδου της μεταπολίτευσης. (Βλέπε λ.χ. τα τραγούδια που επέλεξε ο Πάριος, ο οποίος μάλιστα είχε την εντιμότητα και το θάρρος να ζητήσει συγγνώμη από τον ... Θεό γιατί αγνόησε αυτά ακριβώς τα έργα μου και βλέπε ακόμα και το αφιέρωμα της ΕΜΙ με το Ολυμπιακό CD «ΦΩΣ» με ερμηνευτές τραγουδιστές οι οποίοι στην πλειοψηφία τους κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης με αγνόησαν, με απέφυγαν επιδεικτικά.

Με άλλα λόγια τα τραγούδια μου μετά την μεταπολίτευση αρχίζοντας από την «Ανατολή» που τραγούδησε ο Στέλιος Καζαντζίδης (1974) και φτάνοντας στον «Διόνυσο» περνώντας από το «Ραντάρ» (Νταλάρας) είναι από κάθε άποψη συνέχεια των προηγουμένων, μόνο που τα τραγούδια της δεκαετίας του ΄60 παρ΄ όλες τις απαγορεύσεις έφτασαν στα χείλη του κόσμου γιατί είχα μαζί μου τους Λαμπράκηδες, ενώ μετά την πτώση της χούντας δεν με απαγόρευσαν μόνο τα κατεστημένα (λ.χ. και πάλι η ΕΡΤ) αλλά και όλα τα κομματικά ιερατεία στον χώρο των αριστερών νεολαιών, γιατί ήμουν κομματικά ανεξάρτητος, γιατί η επίδρασή μου στο εκλογικό σώμα ήταν μεγάλη και γιατί όλοι με ήθελαν μαζί τους και από τη στιγμή που δεν με είχαν, φίμωναν τη μουσική μου και διαστρέβλωναν τις απόψεις μου έχοντας δημιουργήσει μια βιομηχανία συκοφαντιών με στόχο να με απομακρύνουν και να μου αποκλείσουν την μοναδική μου στήριξη, την ελληνική Αριστερά και τους ευρύτερους δημοκρατικούς προοδευτικούς χώρους της ελληνικής κοινωνίας.   

Θέλετε μια απ’ τις πολλές αποδείξεις; Πώς εξηγείται το γεγονός ότι το ΚΚΕ και η ΚΝΕ που από το 1975 έως το 1978 με ανεβοκατέβαζαν «προδότη» έφτασαν στα 1978 να με προτείνουν οι ίδιοι για υποψήφιο Δήμαρχο του ΚΚΕ στην Αθήνα και αργότερα στα 1981 για Βουλευτή Επικρατείας, χωρίς εγώ να έχω αλλάξει ούτε κατά μία κεραία τις απόψεις μου;

Τέλος με αναγκάζετε να σας θυμίσω ότι πέρυσι, όταν η Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» που παρουσίασε ένα πρόγραμμα με τα έργα μου «Επιτάφιος», «Ρωμιοσύνη» και «Λιανοτράγουδα» σε πολλές πόλεις αποφάσισε να κάνει τρεις βραδιές στην Μακρόνησο, ήρθαν συνολικά 100.000 ακροατές-προσκυνητές. Εκ των οποίων το 80% ήταν νέες και νέοι. Ανεξάρτητα από τα όποια κριτήρια υπήρχαν σ’ αυτή την τόσο δύσκολη αλλά και τόσο συμβολική μετακίνησή τους το δικό μου συμπέρασμα είναι ότι οι ρίζες των τραγουδιών μου και όχι μόνο, εξακολουθούν να είναι πάντοτε βαθειές μέσα στον λαό μας, τουλάχιστον σ’ αυτούς που δεν επηρεάζονται από τα εφήμερα και τα επιφανειακά, τόσο στον καλλιτεχνικό όσο και στον πολιτικό – κομματικό χώρο...
 
4.- Πού στηρίζονται οι επιλογές καλλιτεχνών όπως αυτή της Αλέξιας και της Βίκυς Λέανδρος; Γιατί χρειαζόταν να πουν ξανά τα τραγούδια σας; Η αισθητική και η τεχνοτροπία τους πιστεύετε ότι ταιριάζουν με το περιεχόμενο και τις μνήμες που συνοδεύουν αυτά τα τραγούδια; Είχαν τελικά αυτές οι δουλειές ιδιαίτερο καλλιτεχνικό βάρος;
 
Μ.Θ.  Η αντίληψη που επιδιώκει την «μουμιοποίηση» ενός καλλιτέχνη και ενός καλλιτεχνικού έργου είναι βαθύτατα συντηρητική και καταντά αντιδραστική από την άποψη ότι εμποδίζει την φυσική εξέλιξη της Τέχνης. Βλέπε λ.χ. την βυζαντινή μουσική σε αντίθεση με την δυτική και πού βρίσκεται σήμερα η πρώτη και πού η δεύτερη. Γνωρίζετε λ.χ. ότι το εκκλησιαστικό «όργανο» που υπήρξε η βάση για την εξέλιξη της δυτικής μουσικής ανακαλύφθηκε στην Κωνσταντινούπολη; Όμως ο συντηρητικός κλήρος απαγόρευσε την παρουσία του στις εκκλησίες, οπότε ο αυτοκράτωρ, νομίζω ότι τον έλεγαν Κοπρώνυμο, το δώρισε στον βασιλιά της Γαλλίας τον Καρλομάγνο κι αυτός με τη σειρά του στην καθολική εκκλησία, με αποτέλεσμα επάνω στις δυνατότητες αυτού του οργάνου να ανακαλυφθεί η Αντίστιξη (κοντραπούντο), η Αρμονία και σιγά-σιγά να «χτιστεί» αυτό το μοναδικό «οικοδόμημα» μουσικής που είναι η Συμφωνική Μουσική. Αντίθετα στην Βυζαντινή Μουσική υπήρχαν αυστηροί κανόνες που απαγόρευαν και τον παραμικρό νεωτερισμό, εξέλιξη, αναγέννηση, με αποτέλεσμα τη «μουμιοποίηση» της Βυζαντινής Μουσικής.

Σκεφθείτε πόσοι μεγάλοι δυτικοί ερμηνευτές υπήρξαν στο παρελθόν -συνθέτες, οργανίστες, πιανίστες, τραγουδιστές, μαέστροι- που έβαλαν τη σφραγίδα τους κατά καιρούς στα διάφορα μουσικά έργα. Κανένας όμως δεν σκέφτηκε να πει «Σταματήστε, τι καλλίτερο μπορεί να γραφτεί μετά τον Μπετόβεν; Ποιος βιολιστής είναι ικανός να παραβγεί με τον Παγκανίνι; Ποιος πιανίστας με τον Λιστ και τον Σοπέν; Ποιος μαέστρος μετά τον Μάλερ ή τον Τοσκανίνι; Ποια τραγουδίστρια μετά την Μαρία Κάλλας;»

Έτσι στην Δύση δεν σταμάτησαν ποτέ. Δεν τους φόβισε η σύγκριση. Γιατί πίστευαν ότι ο καθένας έχει δικαίωμα να βάλει το λιθαράκι του όσο μικρό και ασήμαντο και αν είναι στην εξέλιξη της Τέχνης, γιατί έτσι και μόνο έτσι αυτή διατηρείται ζωντανή.

Τι συμβαίνει λοιπόν μ’ εμένα και το έργο μου και ειδικά με τα τραγούδια μου; Κάποιοι για ποικίλους λόγους μπόρεσαν να με βάλουν στο ψυγείο. Με ποιο πρόσχημα; Ότι πολλά απ’ τα τραγούδια μου τα έχουν πει τόσο μεγάλοι ερμηνευτές, που είναι ιεροσυλία να τα πουν άλλοι. Φυσικά όταν θάβουν ένα τραγούδι δεν θάβουν μόνο τον συνθέτη αλλά και τον ερμηνευτή. Μήπως άκουσε κανείς πουθενά τον Γρηγόρη Μπιθικώτση σε κάποιο σταθμό ή τηλεοπτική εκπομπή να τραγουδά όχι μόνο το «Άξιον Εστί» ή την «Ρωμιοσύνη» αλλά και τα λαϊκά μου όπως την «Δραπετσώνα» ή το «Βραδυάζει»;

Άφαντο το έργο, άφαντος ο συνθέτης, άφαντος κι ο ερμηνευτής. Άφαντος μεν, καθαρότατος δε... Έχουν γι’ αυτό γνώση οι φύλακες της ταφικής μου καθαρότητας. Ορισμένοι μάλιστα απ’ αυτούς είναι γνωστοί παραγωγοί εκπομπών που είναι ζήτημα αν έχουν βάλει Μπιθικώτση ή Φαραντούρη στο ένα τοις εκατό των επιλογών τους στα τόσα και τόσα προγράμματα σε Ραδιόφωνα και Τηλεοράσεις... Έτσι όμως όταν με την ευκαιρία κάποιας Αλέξιας, κάποιας Λέανδρος ή κάποιου Ρέμου το έργο μου βγει στην επιφάνεια, τότε σκίζουν τα ιμάτιά τους κραυγάζοντας «Ιεροσυλία! Όχι! Μην αγγίζετε τα άγια λείψανα των οποίων εμείς έχουμε ταχθεί άγρυπνοι φρουροί της ... ταφικής τους καθαρότητας».

Και κάτι τελευταίο. Κανείς δεν υποχρεώνει κανένα να αγοράσει ή να ακούσει κάτι που δεν του αρέσει. Κι αυτή είναι η γοητεία και η δύναμη της Τέχνης: η απόλυτη ελευθερία! Εάν σε κάποιον αρέσει ο α ερμηνευτής, μπορεί να μείνει σ’ αυτόν και να αγνοήσει τον β ή τον γ. Δικαίωμά του. Όπως και δικαίωμά μου να πειραματίζομαι, να προχωρώ προσφέροντας ευκαιρίες σε νέους ανθρώπους σύμφωνα με τα δικά μου κριτήρια και μέτρα αξιών.
 
5.- Συμπυκνώνοντας και αποκρυσταλλώνοντας την εμπειρία και την γνώση σας, ποια είναι η ουσία που μένει; Για ποιο πράγμα είστε τελικά σίγουρος;
 
Μ.Θ. Θυμάστε τον στίχο από το «Άξιον Εστί»; «Μνήμη του Λαού μου σε λένε Πίνδο, σε λένε Άθω». Παρατηρώ ότι εκείνο που σώζει τους Λαούς είναι αυτή η Μνήμη, αυτή η αυτογνωσία, αυτή η πίστη στις δικές του διαχρονικές αξίες... Παραδέχομαι όμως ότι ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε η σημερινή καταλυτική για όλη την ανθρωπότητα συγκυρία. Να έχουμε δηλαδή πάνω απ’ το κεφάλι μας μια χώρα όπως οι ΗΠΑ με τόσο πλούτο και τόση δύναμη καταστροφής στην υπηρεσία μιας οικουμενικής στρατηγικής με τρεις βασικούς στόχους: Πόλεμο, Καταστροφή, Θάνατο! Και το πιο απογοητευτικό για μένα είναι το γεγονός ότι όχι μόνο δεν υπάρχει αφύπνιση και αντίσταση σ’ αυτήν την υπερ-βαρβαρότητα –ειδικότερα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα- αλλά θα ‘λεγα ότι ο κρυπτο-φιλοαμερικανισμός κυριαρχεί παντού με ποικίλα προσωπεία, ώστε να κρατά τους φοβισμένους λαούς υπνωτισμένους και ακίνδυνους. Κάπως έτσι δεν θα πρέπει να είναι ο ορισμός του «ραγιά»;
 
6.- Προέρχεστε από τον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς. Μάλιστα για μια σημαντική περίοδο εκφράσατε τις ιδέες και τις αγωνίες της τόσο που ίσως χωρίς αυτήν να ήταν διαφορετικό και το έργο σας. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχετε πάρει συντηρητική θέση σε σοβαρά ζητήματα και συχνά έχετε πληγώσει τον κόσμο με τον οποίο μαζί τραγουδήσατε. Πώς αισθάνεστε γι’ αυτό και πώς το εξηγείτε;
 
Μ.Θ. Μόλις προ ολίγου στην απάντησή μου στην προηγούμενη ερώτηση ξεδίπλωσα μια από τις πολιτικές μου θέσεις που σύμφωνα με την άποψή σας φαίνεται ότι τεκμηριώνουν την στροφή μου προς συντηρητικές θέσεις. Φαντάζομαι –για να ακολουθήσω την σκέψη σας- πόσο θα έχω πληγώσει τον κόσμο με τον οποίο μαζί τραγουδήσαμε όπως λέτε, όταν στα τελευταία χρόνια ήμουν ένας από τους βασικούς ομιλητές στις τέσσερις μεγάλες συγκεντρώσεις στο Σύνταγμα, όπου κατήγγειλα την στάση των Αμερικανών, του ΝΑΤΟ και του Ισραήλ ενάντια στους λαούς της Γιουγκοσλαυίας, του Αφγανιστάν, της Παλαιστίνης και του Ιράκ, ώστε αυτή τη στιγμή να είμαι ένας από τους λίγους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο που είναι τόσο εκτεθειμένοι στην οργή των γερακιών του Πενταγώνου και των Σιωνιστών.

Φυσικά για να με ρωτάτε αυτά που με ρωτάτε, θα έχετε ασφαλώς τους λόγους σας. Δυστυχώς όμως δεν μπορώ να κάνω τίποτα για σας, για να σας διαφωτίσω, δεδομένου ότι όπως διαπιστώνω οι απόψεις μας ως προς το τι είναι «συντήρηση» και τι είναι «πρόοδος» είναι διαμετρικά αντίθετες.
 
7.- Σε ποιους ανήκουν τα τραγούδια σας;
 
Μ.Θ. Σε κείνους που τα αγαπούν και τα πιστεύουν.