Για τον Μαρξ, το μαρξισμό και την αριστερά*
Εδώ θα αναφερθώ ειδικά στον Μαρξ και το Μαρξισμό, δεδομένου ότι αποτελεί ένα βήμα πιο μπροστά από τον καπιταλισμό αλλά τελικά δεν κατάφερε να δαμάσει και να εξαφανίσει την παρουσία του Χάους με τη μορφή μιας νέας Εξουσίας που ακύρωνε στην πράξη τον τελικό στόχο δηλαδή το θρίαμβο της Αρμονίας μέσα στις νέες κοινωνίες που προήλθαν από την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Από όλα τα γραπτά μου και την κριτική μου στο σύστημα αυτό, που ο ίδιος υπηρέτησα αφιερώνοντας μάλιστα σ’ αυτό τα καλλίτερα χρόνια της ζωής μου, επέλεξα τον Πρόλογο σ’ ένα βιβλίο για τον Μαρξ που έγραψε ο Γιάννης Γαλανός, με τον οποίο βρεθήκαμε στην ίδια Σκηνή στο Δ΄ Τάγμα πειθαρχικής διαβίωσης της Μακρονήσου (1949):
Στη Μελέτη μου για τη «Συμπαντική Αρμονία» αναφέρομαι κάπου στη Σοβιετική Ένωση και τις υπόλοιπες χώρες του Υπαρκτού Σοσιαλισμού:
Η διαλεκτική σχέση «Θέση - Αντίθεση = Σύνθεση», όπως και το αντίθετο, «Θέση χωρίς Αντίθεση = Αποσύνθεση», μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί τον πυρήνα του κάθε υπαρκτού. Τον πυρήνα της ζωής και την αιτία του θανάτου. Μέσα στην Αρμονία και στη Μουσική εάν θεωρήσουμε ότι η συνήχηση μεταξύ δύο φθόγγων αποτελεί τη λύση της μεταξύ τους αντίθεσης, τότε διαπιστώνουμε ότι η Μουσική είναι η κατεξοχήν Τέχνη της διαρκούς εφαρμογής της διαλεκτικής σχέσης «Θέση - Αντίθεση = Σύνθεση».
Ας μου επιτραπεί εδώ να κάνω μια μικρή παρένθεση αναφερόμενος στην πολιτική μου εμπειρία. Είναι γνωστό ότι είχα πολλές και μεγάλες διαφορές με διάφορες ηγεσίες της ελληνικής και της διεθνούς Αριστεράς. Οι περισσότερες από αυτές είχαν αφετηρία την περιφρόνηση από την πλευρά τους μέσα στην πράξη αυτού του βασικού διαλεκτικού Νόμου, περιφρόνηση που οδήγησε στα γνωστά αποτελέσματα. Γιατί τι έκαναν στην ουσία οι κομουνιστές ηγέτες και ιδιαίτερα αυτοί που ήσαν επί κεφαλής Κρατών; Αποφάσισαν να καταργήσουν το Νόμο των Αντιθέσεων πιστεύοντας ότι το Κόμμα μπορεί να είναι ταυτόχρονα και Θέση και Αντίθεση. Νόμιζαν ότι έτσι θα εξαφανίσουν τις πραγματικές αντιθέσεις. Όμως όσο περισσότερο πετύχαιναν στο σκοπό τους, μ’ άλλα λόγια όσο περισσότερο εμπόδιζαν να εκδηλωθεί ελεύθερα η ζωτική Αντίθεση που εξασφαλίζει τη δημιουργό διαιώνιση της ζωής, τόσο λιγότερο λειτουργούσε ο Διαλεκτικός Νόμος και έτσι δεν υπήρχαν πια «συνθέσεις», δηλαδή ανάπτυξη και πρόοδος, έως ότου φτάσαμε στην αποσύνθεση, δηλαδή στην καταλυτική εφαρμογή του φυσικού νόμου «Θέση χωρίς Αντίθεση = Αποσύνθεση». Κλείνω την παρένθεση.
Νομίζω ότι μέσα σ’ αυτό το μικρό απόσπασμα περικλείεται το απόσταγμα της κριτικής μου στάσης όχι μόνο απέναντι σ’ αυτά τα καθεστώτα αλλά και στους πνευματικούς τους πατέρες Μαρξ, Ένγκελς και Λένιν.
Όσον αφορά στον Καρλ Μαρξ, υπήρξε σίγουρα ένας απ’ τους μεγαλύτερους διανοητές της ανθρωπότητας. Ποιο όμως είναι κατά τη γνώμη μου το «αμάρτημά» του; Το ότι συνέδεσε τη φιλοσοφία του με την πολιτική τόσο στενά, ώστε μετά το θρίαμβο της Οκτωβριανής Επανάστασης ο Μαρξισμός να καταστεί όργανο κρατικής ή πιο καλά κομματικής πρακτικής. Έγινε δηλαδή δόγμα, που όπως συνέβη και με το Χριστιανισμό, χρησιμοποιήθηκε από μειοψηφίες για να επιβάλουν τις προσωπικές τους απόψεις και συμφέροντα υπό το κάλυμμα απόλυτων Αρχών, απέναντι στις οποίες δεν ήταν επιτρεπτό να υπάρξει δεύτερη γνώμη. Έτσι, όπως ήταν φυσικό, η κατάληξη ήταν ο Ολοκληρωτισμός.
Για να συνειδητοποιήσουμε πόσο επιζήμια είναι αυτή η στενή σύνδεση μιας οποιασδήποτε φιλοσοφίας με την πολιτική σε βαθμό που να καταστεί κρατικό δόγμα, αρκεί να σκεφτούμε την περίπτωση που η «Πολιτεία» του Πλάτωνος θα έπαιρνε μονοπωλιακά όπως ο Μαρξισμός κρατική οντότητα.
Δε θα είχαμε μήπως τότε την εμφάνιση ενός ολοκληρωτισμού και μάλιστα εξαιρετικά σκληρού; Να λοιπόν πού οδηγεί η σύζευξη μιας συγκεκριμένης Φιλοσοφίας με μια πολιτική πρακτική που μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία ενός κρατικού μορφώματος που όπως θα δούμε με τη θεωρία του Μαρξ, μπορεί να χρησιμεύσει στους πολιτικούς ηγέτες της νέας εξουσίας ως πρόσχημα για κάθε είδους παραμορφώσεις της ουσιαστικής και πραγματικής σκέψης του φιλοσόφου.
Αυτές καθαυτές οι θεωρίες των Μαρξ και Ένγκελς παρά την αδιαμφισβήτητη αξία τους, κατά την άποψή μου αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο και την ανθρώπινη κοινωνία μονοδιάστατα. Ο ιστορικός υλισμός λ.χ. αναλύει και εξηγεί μόνο μια πλευρά της ανθρώπινης ιστορίας αφήνοντας απ’ έξω την πνευματική πλευρά του ανθρώπου και τις δύο βασικές της εκδηλώσεις, τη θρησκεία και την τέχνη. Από κει και πέρα όλοι οι μαθητευόμενοι Μάγοι-Μαρξιστές απόλυτοι κυρίαρχοι λαών και εθνών ξοφλούσαν με τσιτάτα, ως προς τη θρησκεία «το όπιο του λαού» και ως προς την τέχνη «ένα απλό εποικοδόμημα». Κάτι δηλαδή σαν κεραμίδια… Με το περίφημο απόφθεγμα: η βία είναι η μαμή της ιστορίας εξόπλισαν τους μέλλοντες εξουσιαστές να χρησιμοποιήσουν ελεύθερα τη βία για να εξυπηρετήσουν δήθεν την ιστορική νομοτέλεια. Άλλο όπλο φοβερό κι αυτό, η ιστορική νομοτέλεια, που με τον καιρό εξελισσόταν σε ιστορική αναγκαιότητα και τέλος σε ιστορική βεβαιότητα. Και ποιος άραγε κατείχε την απόλυτη βεβαιότητα; Φυσικά ο ηγέτης που ό,τι κι αν αποφάσιζε έπρεπε να γίνει με κάθε τρόπο, μιας και ο λόγος του εξυπηρετούσε το ιστορικό γίγνεσθαι, την πορεία προς τα εμπρός. Και ποιος μπορούσε να έχει το δικαίωμα να διαφωνήσει με μια τέτοια άποψη;
Ας θυμηθούμε μόνο τρία παραδείγματα, όπως εκείνο του διδύμου Χρουτσώφ-Λυσένκο για τη μεταβολή της Σιβηρίας σε σιτοβολώνα, που κινητοποίησε εκατομμύρια ανθρώπους και απορρόφησε κολοσσιαία ποσά, για να γίνει στο τέλος μια τρύπα στο νερό. Ή εκείνα του Μάο, το πρώτο για τους «οικογενειακούς» φούρνους παραγωγής ατσαλιού, που πήγε την οικονομία χρόνια πίσω και το δεύτερο η σύλληψη και εφαρμογή της πολιτιστικής επανάστασης με τις πασίγνωστες τραγικές συνέπειες για τον Κινέζικο Λαό. Κι όλα αυτά γιατί ο Ένας τελικά ηγέτης, ο μοναδικός κάτοχος του μυστικού της ιστορικής αναγκαιότητας για να πάει η χώρα μπροστά, ο θεσμικά βέβαιος, το αποφάσισε μόνος αυτός στο όνομα των εκατοντάδων εκατομμυρίων του Λαού. Ο Λαός! Ένας άλλος μύθος που έλαβε σάρκα και οστά μέσα από τις θεωρίες του Μαρξ. Και κατ’ αρχήν έχουμε τη δαιμονοποίηση απ’ τη μία μεριά και την αγιοποίηση απ’ την άλλη των κοινωνικών τάξεων. Υπήρχαν πράγματι ιστορικές συγκυρίες κατά τις οποίες το άγιο προλεταριάτο έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην πάλη του παλιού με το καινούριο.
Κι αυτό συνέβη κυρίως στις προηγμένες βιομηχανικά χώρες, όπως οι ΗΠΑ, η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία και η τσαρική Ρωσία την εποχή της επανάστασης. Μετά όμως στις μεγάλες επαναστάσεις που ακολούθησαν και πέτυχαν, όπως στην Κίνα και την Ινδοκίνα είτε απέτυχαν όπως στη χώρα μας, πρωτοπόρα κοινωνική τάξη αναδείχθηκαν οι αγρότες. Επίσης στην Αντίσταση κατά του Ναζισμού και στην Ελλάδα κατά της Χούντας, την πλειοψηφία των αγωνιστών την αποτελούσαν οι αστοί και οι διανοούμενοι και ακολουθούσαν οι εργάτες και μετά οι αγρότες. Όμως ως φαίνεται όλα αυτά δεν είχαν σημασία και έτσι οι μαρξιστές εξακολουθούσαν και εξακολουθούν να μιλούν για τον πρωτοποριακό ρόλο του προλεταριάτου και λέγοντας «Λαός» να εννοούν μόνο την εργατική τάξη. Φυσικά αυτή η αγιοποίηση-δαιμονοποίηση χωρίζει κάθετα την κοινωνία με την καλλιέργεια του ταξικού μίσους μεταθέτοντας την ομαλή πορεία, την ανάπτυξη, την εξέλιξη και τελικά την ευτυχία ενός λαού στο σύνολό του μετά την επανάσταση και την επικράτηση της «εργατικής τάξης» δηλαδή ενός νεφελώματος πίσω από το οποίο κρύβεται η κομματική εξουσία που φυσικά όπως είδαμε, θεωρεί ότι είναι ο μοναδικός φορέας και εκφραστής της ιστορικής νομοτέλειας-βεβαιότητας, δηλαδή η μοναδική νομιμοποιημένη ιστορικά πολιτική δύναμη για να αποφασίζει για το μέλλον όλου του λαού, δηλαδή όχι μόνο της εργατικής τάξης αλλά και για την τύχη και των εχθρών της, αν συμβεί να πάρει την εξουσία.
Γιατί θεωρεί ότι μόνο όσοι πιστεύουν ότι εκφράζουν την ιστορική νομοτέλεια και τα πραγματικά συμφέροντα ΟΛΟΥ του λαού έχουν το ιστορικό δικαίωμα να εφαρμόσουν δικτατορικά, με την έννοια ότι οι αποφάσεις της επαναστατικής (μαρξιστικής) ηγεσίας αποτελούν θέσφατα (dicta) που θα πρέπει να ακολουθήσουν όλοι είτε συμφωνούν είτε δε συμφωνούν. Άλλωστε επάνω σ’ αυτή τη λογική στηρίζεται η ανάγκη της επιβολής της Δικτατορίας του Προλεταριάτου.
Θα έλεγα τέλος ότι ο μαρξισμός έρχεται σε ευθεία αντίθεση τόσο με τη φιλοσοφία όσο και με τη σκέψη και την τέχνη των αρχαίων Ελλήνων. Κι αυτό γιατί αν και δεν το λέει καθαρά, ο ιστορικός υλισμός θεωρεί τον ιδεαλισμό ως κατώτερο είδος φιλοσοφίας και επομένως την ίδια γνώμη και στάση θα πρέπει να έχουμε και για όσα έργα δημιουργήθηκαν κάτω από την επίδρασή του. Δεν είναι όμως μόνο η αρχαία Ελλάδα στο στόχαστρο αλλά το σύνολο της πνευματικής δημιουργίας και ειδικά της Τέχνης που όπως είπα θεωρείται ως εποικοδόμημα και όχι ως θεμέλιο στην ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας και στην εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών.
Ο Λένιν εκφράζοντας τη γνώμη του για την ποίηση θέλησε να αποδείξει ότι ο καθένας μπορεί να γίνει ποιητής, φτάνει να έχει τον κοινό νου και έγραψε ένα μεγάλο ποίημα που δημοσιεύθηκε για να αποσυρθεί ευθύς μετά, ώστε να προφυλαχθεί ο ηγέτης από τη γελοιοποίηση. Γιατί φυσικά ο ποιητής, όπως ο κάθε καλλιτέχνης, δημιουργεί, δηλαδή γεννά πνευματικά έργα δηλαδή έχει μια ιδιότητα που αρνούνται να την παραδεχθούν οι «υλιστές» αρνούμενοι έτσι να δουν την ουσία της Τέχνης, που σε πείσμα της ύλης αποτελεί το θρίαμβο της ιδεολογικής, θα έλεγα «θεϊκής» πλευράς του ανθρώπου. Το «θεϊκός» με την έννοια ότι έως σήμερα μόνο η Τέχνη έχει κατορθώσει να κάνει αθάνατο τον άνθρωπο μέσω των Ιδεών, της Σκέψης και των καλλιτεχνικών έργων.
Ο Άνθρωπος είναι ένα ιδιαίτερο ζωικό είδος, ψυχικά ανεξερεύνητο, πνευματικά άπληστο και σαρκικά ανικανοποίητο με φοβίες, αβεβαιότητες, ανασφάλειες και με τρομακτικά ένστικτα, έτσι που καμία Φιλοσοφία, καμία Τέχνη και πολύ περισσότερο κανένα θρησκευτικό, φιλοσοφικό, πολιτικό δόγμα ή σύστημα δεν μπορεί να τον ικανοποιήσει ολοκληρωτικά και απόλυτα και προπαντός αποκλειστικά. Τελικά το απόλυτο γι’ αυτόν είναι μόνο ο θάνατος, ενώ η ζωή είναι μια αέναη προσπάθεια και συνεχής αλλαγή, προϊόν της λογικής του υπεροχής, που τον οδηγεί σε συνεχή αναζήτηση μεταθέτοντας τους ορίζοντες που κατακτά όλο και πιο μακριά, έτσι που το κυνήγι για την κατάκτηση νέων οριζόντων να μην τελειώνει ποτέ. Ο άνθρωπος είναι ένα μικροσκοπικό σύμπαν, όπως άλλωστε κάθε τι που ζει σ’ αυτόν τον πλανήτη, με τη διαφορά από το φυτικό και το ζωικό κόσμο ότι αυτός όσο πιο πολύ συνειδητοποιεί τη θέση του και την ασημαντότητά του μέσα σ’ αυτό το Σύμπαν που τον περιβάλλει, αυξάνει μέσα του ο ίλιγγος που τον ξεχωρίζει απ’ όλα τα άλλα είδη και που τον οδηγεί συχνά σε πράξεις αλληλο- και αυτοκαταστροφής.
Γι’ αυτό θα πρέπει να αφήνουμε «όλα τα λουλούδια ν’ ανθίζουν» ελεύθερα, όλες τις Φιλοσοφίες, Δοξασίες, Καλλιτεχνικά και Πνευματικά έργα, κοινωνικά συστήματα να υπάρχουν, ώστε κάθε φορά ο κάθε άνθρωπος, η κάθε ομάδα ανθρώπων, κόμμα, λαός, έθνος να επιλέγει ελεύθερα αυτό που του αρέσει, που του ταιριάζει και που θεωρούν ότι τους βοηθά.
Δεν είναι μόνο οι εργασιακές σχέσεις ή οι ταξικές αντιθέσεις ούτε η οικονομία και η οικονομική εκμετάλλευση που διαμορφώνουν τους ανθρώπους και τις κοινωνίες. Χίλιοι δυο παράγοντες και στοιχεία φανερά ή άγνωστα παρεμβαίνουν, πολλές φορές από το πουθενά και διαμορφώνουν κάθε φορά το ιστορικό γίγνεσθαι μέσα στο οποίο παίρνουν την τελική τους μορφή και κίνηση οι κοινωνίες των ανθρώπων.
Υπάρχουν ακόμα ορισμένα στεγανά, απόκρυφα, μυστικά, μυστηριώδη και ανεξερεύνητα όρια που δεν κατόρθωσε ακόμα να εκπορθήσει ο άνθρωπος. Όπως λ.χ. το μυστήριο της ζωής. Το ίδιο συμβαίνει και με τα είδη που κι αυτά είναι αποτελέσματα γένεσης όπως τα έργα Τέχνης, καθώς και οι κάθε είδους πνευματικές, φιλοσοφικές και επιστημονικές αποκαλύψεις που συνήθως ξεκινούν μέσα από τη σκέψη κάποιου συγκεκριμένου διανοητή, φιλοσόφου ή επιστήμονα. Άρα πλάι στη ζωική διαδικασία γένεσης υπάρχει και η πνευματική, που μάταια προσπαθεί να μας εξηγήσει η θεωρία του ιστορικού υλισμού υποβαθμίζοντάς την στα επίπεδα μιας συνηθισμένης ζωώδους άρα ελεγχόμενης διεργασίας. Όχι, δεν μπαίνουν σε πειραματικό σωλήνα η ψυχή και το πνεύμα του ανθρώπου, ώστε να είναι εφικτό η οποιαδήποτε εξουσία να μπορεί να προσδιορίζει κατά την επιθυμία της τα μυστηριώδη προϊόντα που έχουν αφετηρία την γένεση ζωής ζωικής είτε πνευματικής. Όπως δεν μπορούν να υπεισέλθουν στο μυστήριο της σύλληψης, δεν μπορούν να παρέμβουν στη διαμόρφωση του εμβρύου και τελικά στον κόσμο του νεογέννητου, κατά τον ίδιο τρόπο είναι ανίκανοι να καθορίσουν και τα έργα της πνευματικής δημιουργίας, μία από τις μορφές της οποίας είναι και η γένεση των ιδεών. Αυτή η συνολική και μυστηριακή λειτουργία της γένεσης, ειδικά στον πνευματικό τομέα, δημιουργεί τη μοναδικότητα του ανθρώπου επάνω στη γη και αλίμονο σ’ αυτόν ή σ’ αυτούς που θα επιχειρήσουν να την χειραγωγήσουν. Και αυτό ακριβώς είναι που επιχείρησαν να κάνουν οι μαρξιστές ηγέτες κόβοντας στα δυο τον ολοκληρωμένο άνθρωπο με αποτέλεσμα να τον αποξηράνουν ψυχικά και πνευματικά και να οδηγήσουν τις κοινωνίες τους στην αποσύνθεση.
Και για να ξαναγυρίσω στην αρχή, το «παιχνίδι» των αντιθέσεων που οδηγεί σε συνθέσεις δηλαδή στην πορεία προς τα εμπρός και προς τα άνω είναι κατεξοχήν έργο της ελεύθερης σκέψης, της ελεύθερης πνευματικής δημιουργίας και της αδέσμευτης ψυχικής έκφρασης που καμία εξουσία θρησκευτική, στρατιωτική ή πολιτική οπλισμένη με οποιοδήποτε δόγμα δεν κατάφερε έως σήμερα να καθυποτάξει.
Συμπερασματικά βγάζω το καπέλο μου στον Μαρξ ως διανοητή και φιλόσοφο, πιστεύω όμως ότι ο μαρξισμός ως κοινωνικό πείραμα (μετά την επιτυχή και σωτήρια για τους λαούς επαναστατική περίοδο) δε συνέτεινε απλά στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης αλλά λόγω της μεγάλης του ακτινοβολίας οδήγησε μεγάλες μάζες σε όλο τον κόσμο σε διαστρεβλωτικές απόψεις και πρακτικές ως προς την ουσία του ανθρώπου και του ανθρώπινου πολιτισμού, σε βαθμό που να τον θεωρώ συνυπεύθυνο για τη σημερινή ψυχική και πνευματική αποξήρανση που τελικά μας αφοπλίζει οικουμενικά σε μια κρίσιμη ιστορικά στιγμή, που απέναντι στην παντοδυναμία του στρατοκρατούμενου αμερικανικού ιμπεριαλισμού ο απλός άνθρωπος δεν έχει άλλο όπλο για να αντισταθεί εκτός από τις πολιτιστικές του αξίες, τις πνευματικές του κατακτήσεις και την ηθική θωράκιση που αποτελούν την πανοπλία του ολοκληρωμένου ανθρώπου και πολίτη.
Τελικά όμως για όλα αυτά τα τόσο αρνητικά φταίει ο Μαρξ ή ο μαρξισμός; Δηλαδή μήπως φταίνε αυτοί που προσάρμοσαν το μαρξισμό στη θεολογία του Κράτους; Μήπως δεν είναι ο ίδιος ο Μαρξ που είχε πει «εγώ δεν είμαι μαρξιστής» όταν είδε ότι η θεωρία του άρχισε να παίρνει μια δυναμική προς τον κρατισμό; Μήπως δε θεωρούσε τους μαρξιστές περισσότερο ως Λασαλιστές, αφού παρερμήνευαν το μαρξισμό ως «θρησκεία του Κράτους»;
Αντίθετα πουθενά ο Μαρξ δε λέει ότι εναποθέτει τις ελπίδες του στο Κράτος, ένα κράτος κηδεμόνα (κράτος «νάνι-νάνι» όπως το αποκαλούσε ειρωνικά). Εκείνος θεωρούσε το άτομο υπεύθυνο του εαυτού του, των παιδιών του, της κοινωνίας. Όπως στο Χριστιανισμό όπου το άτομο γίνεται «πρόσωπο», δηλαδή μια έννοια πυκνότερη από το άτομο. Το «πρόσωπο» που είναι κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού, αυτεξούσιο και υπεύθυνο και όχι ενεργούμενο του Θεού.
Ο Μαρξ έκανε κριτική της πολιτικής οικονομίας και των αντιθέσεων του καπιταλισμού λέγοντας ότι «δε δίνει συνταγές για τις κουζίνες του μέλλοντος». Δεν καθόρισε επομένως τι είναι ο Σοσιαλισμός.
Επίσης στην «Κριτική του προγράμματος της Gota» επαναλαμβάνει την ευαγγελική ρήση «είπα και ελάλησα, αμαρτίαν ουκ έχω». Προειδοποίησε επομένως τους κομματικούς του σοσιαλισμού για την «κρατικίστικη δεισιδαιμονία», για την ψευδαίσθηση ότι το Κράτος μπορεί να υποκαταστήσει την κοινωνία, αφού κατά την άποψή του «η κοινωνία δε μετασχηματίζεται εκ των άνω, από μια “φωτισμένη πρωτοπορία”».
Τέλος θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Μαρξ ήταν μια «κλασική» προσωπικότητα, ουμανιστική, αναγεννησιακή. Πίστευε στην αυτοτέλεια του εποικοδομήματος (επομένως και της Τέχνης και του Πολιτισμού, αφού τα θεωρούσε εποικοδόμημα). Πίστευε ότι η πολιτική δεν είναι αντανάκλαση της τέχνης. Ήταν εναντίον του Κρατισμού και της «υποβάθμισης της ατομικότητας από τη λατρεία των μαζών».
Στην πραγματικότητα μπορεί να θεωρηθεί ένας «αριστερός Χεγκελιανός», αφού θυσίασε τη νεότητά του μελετώντας τον Χέγκελ. Δηλαδή τον πατέρα της ιδεαλιστικής διαλεκτικής. Στο τέλος παραδέχθηκε ότι το μόνο που έκανε ήταν να «αναποδογυρίσει την ιδεαλιστική διαλεκτική» και να την βάλει «με το κεφάλι επάνω και τα πόδια κάτω», ότι επομένως δεν προσέθεσε τίποτα σ’ αυτήν.
Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι ο Μαρξ ήταν μια μεγάλη πνευματική μορφή πέραν και πάνω από το Μαρξισμό (όπως άλλωστε είχε δηλώσει και ο ίδιος). Δε θα ήταν επομένως δίκαιο να αναγάγει κανείς σ’ αυτόν όλες τις παραμορφώσεις που έγιναν στο όνομά του.
*Βασισμένο σε ομιλία του στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, στις 16 Σεπτεμβρίου 2010.
ΔΕΙΤΕ/ΑΚΟΥΣΤΕ/ΔΙΑΒΑΣΤΕ
-
15.11.2019
Δελτίο Τύπου
Το Μπαλέτο «Ζορμπάς» του Μίκη Θεοδωράκη του οποίου το λιμπρέτο όπως είναι γνωστό βασίζεται στο ομώνυμο έργο του Νίκου Καζαντζάκη, συνεχίζει την διεθνή του καριέρα.
Μετά τις παραστάσεις στην Ρήγα της Λετονίας που ολοκληρώθηκαν τον Οκτώβριο του 2019 με μεγάλη επιτυχία, το μπαλέτο «Ζορμπάς» παρουσιάζεται στην Λιθουανία από το τέλος Νοεμβρίου του 2019 μέχρι και τον Φεβρουάριο του 2020 με την «κλασική» χορογραφία του Lorca Massine και διεύθυνση του Martynas Staškus ενώ στην Λειψία οι παραστάσεις του «Ζορμπά» που ξεκίνησαν αρχές Οκτωβρίου του 2019, συνεχίζονται μέχρι και το τέλος Απριλίου του 2020 με νέα χορογραφία του Mirko Mahr και διεύθυνση του Stefan Klingele. -
03.12.2019
Οι ''Αναμνήσεις ενός κοριτσιού'' στην μπουάτ Απανεμιά 18/12/2019
Το μουσικό σύνολο "Λιποτάκτες" παρουσιάζει την Τετάρτη 18 Δεκεμβρίου 2019 στις 10μ.μ. στην μπουάτ Απανεμιά τις "Αναμνήσεις ενός κοριτσιού" με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη και αφήγηση αππο την Μαργαρίτα Θεοδωράκη -
26.10.2019
Αφιέρωμα Καναδικού σταθμού στον συμφωνικό Θεοδωράκη
Μεγάλη τιμητική διάκριση του Μίκη Θεοδωράκη στον Καναδά
Aνακηρύχθηκε «συνθέτης της εβδομάδας» από το γνωστό Καναδικό ραδιοφωνικό κανάλι κλασσικής μουσικής «The New Classical FM». Ο κρητικής και μικρασιατικής καταγωγής συνθέτης και παγκοσμίως καταξιωμένος Έλληνας μουσουργός Μίκης Θεοδωράκης ανακηρύχθηκε «συνθέτης της εβδομάδας» από το γνωστό Καναδικό ραδιοφωνικό κανάλι κλασσικής μουσικής «The New Classical FM». -
30.11.2019
Δήλωση Μίκη Θεοδωράκη
Τον Νοέμβριο του 2017 δήλωνα ότι διαβάζω στον τύπο τα σχετικά με τους πλειστηριασμούς «με αληθινή ντροπή, γιατί έχω παγιδευτεί λόγω της ηλικίας μου στον ρόλο του παρατηρητή μιας εθνικής τραγωδίας.
Διότι με εθνική τραγωδία ισοδυναμεί η προσπάθεια κλοπής από τον ελληνικό Λαό του τελευταίου του οχυρού: της προσωπικής του κατοικίας, που αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο ζωτικής και πολιτισμικής ιδιοσυστασίας της εθνικής του ταυτότητας.
-
27.10.2019
Άρθρο του Μίκη Θεοδωράκη στην εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (Σάββατο, 26.10.2019)
Ενώ όλα τα πολιτικά κόμματα αναφέρονται στην έξοδο της χώρας από τα Μνημόνια, δεν βλέπουν είτε δεν θέλουν να παραδεχθούν τον διπλό χαρακτήρα των Μνημονίων αυτών. Δηλαδή τον οικονομικό και τον εθνικό.
Εξ άλλου, η ΣΠΙΘΑ, όταν μίλησε πρώτη και μόνη για τα Μνημόνια, με βάση τις εισηγήσεις και αναλύσεις του Καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου Γ. Κασιμάτη, αναφέρθηκε κυρίως στους επαίσχυντους όρους που αποδέχθηκε και υπέγραψε η τότε Κυβέρνηση, δηλαδή την παράδοση στους δανειστές μας της Εθνικής μας Κυριαρχίας και του Εθνικού μας Πλούτου, που καθιστά την χώρα μας αποικία των δανειστών μας για όσο χρόνο το δάνειο θα μένει απλήρωτο. -
19.10.2019
Ο Γόρδιος δεσμός - του Μίκη Θεοδωράκη
Απ’ όσο γνωρίζω, ένας από τους βασικούς όρους των Μνημονίων είναι και η παράδοση του εθνικού μας πλούτου στους δανειστές μας. Και ερωτώ την Κυβέρνηση εάν ισχύει ακόμα ο όρος αυτός. Γιατί εάν ισχύει, τότε δεν έχουμε το δικαίωμα να παράξουμε πλούτο. Δηλαδή οικονομική ανάπτυξη. Γιατί αυτομάτως η αξία του πλούτου που θα παραχθεί, οφείλει να κατατεθεί στο Ταμείο των δανειστών μας. Με λίγα λόγια, σύμφωνα με το Μνημόνιο, δεν έχουμε το δικαίωμα της οικονομικής ανόρθωσης της χώρας δίχως την έγκριση των δανειστών μας.
-
15.08.2019
Για την Τουρκία και τα Σκόπια - του Μίκη Θεοδωράκη
Διαβάζω ότι κάποιοι με κατηγορούν ότι ενώ επικαλούμαι τον ρεαλισμό στις σχέσεις μας με την Τουρκία, τον ξεχνώ όταν πρόκειται για τα Σκόπια.
Θεωρώ όμως ότι με τα Σκόπια δεν έχουμε καμμιά διαφορά που να επηρεάζει την καθημερινή μας ζωή και πολύ περισσότερο να ενέχει σοβαρό κίνδυνο θερμού επεισοδίου ή πολέμου. Αυτοί θέλουν να ονομάζονται Μακεδόνες. Δηλαδή παίρνουν ένα όνομα ελληνικό. Δεν μπορούμε να τους εμποδίσουμε στην πράξη να το κάνουν. -
03.09.2019
Ο Φόβος η Τάξη και ο Ζορμπάς - της Αναστασίας Βούλγαρη
Με αφορμή το άρθρο του κ. Ηλία Κανέλλη στα ΝΕΑ (22.8.2019) με το οποίο προτείνει «Όχι άλλους Ζορμπάδες» και ταυτίζει τους παραβάτες συμπατριώτες μας με τον ήρωα του Καζαντζάκη και ειδικά με τον ρόλο του Άντονι Κουίν στην ομώνυμη ταινία, ωσάν ο καζαντζακικός ήρωας να είναι ένας χαμερπής τύπος που καμαρώνει για την ανομία του, ενώ την ίδια στιγμή σε όλες τις «κανονικές χώρες» οι πολίτες υπακούουν στους νόμους, μια και στα «κανονικά κράτη» η «νομιμότητα είναι υποχρέωση», ήρθαν στο μυαλό μου όλοι οι αιώνες της αποικιοκρατίας που επέβαλαν τα «κανονικά κράτη» της Ευρώπης στην Αφρική, στις Ινδίες, στην αμερικανική ήπειρο, στην Αυστραλία και τις ασιατικές χώρες.
-
15.08.2019
Απάντηση Μίκη Θεοδωράκη
Διαβάζω σε άρθρο του Μιχάλη Ιγνατίου - απάντηση στο δικό μου άρθρο για τη σημερινή κατάσταση των σχέσεών μας με την Τουρκία (https://hellasjournal.com/2019/08/krima-giati-o-mikis-theodorakis-dechthike-na-quot-athoosei-quot-to-kathestos-toy-tagip-erntogan/), ότι «αθώωσα το καθεστώς Ερντογκάν» και «πίστεψα τις ψευτιές του Ακιντζί»!
Προς Θεού! Τι σχέση έχει ο Ερντογκάν και ο Ακιντζί με τη δική μου σκέψη, το ήθος και τον πατριωτισμό μου; Και από πού προκύπτει ότι προτείνω να μοιραστούν στην Κύπρο τα όποια έσοδα 50%-50%; -
11.08.2019
Άρθρο Μίκη Θεοδωράκη στα Νέα (10.8.2019)
Αν και λόγω της ηλικίας μου έχω απομακρυνθεί από τα κοινά, η σημερινή συνέντευξη του Τουρκοκύπριου Προέδρου κου Ακιντζί στα ΝΕΑ, με αναγκάζει να «στρατευτώ» και να μιλήσω ξανά.
Στα 1986 πήρα την πρωτοβουλία μαζί με άλλους φίλους στην Ελλάδα και στην Τουρκία και δημιουργήσαμε στην Κωνσταντινούπολη την πρώτη Επιτροπή Ελληνοτουρκικής Φιλίας που αμέσως βρήκε μεγάλη απήχηση στους λαούς των δύο χωρών.
-
130 ΠΟΙΗΜΑΤΑ
12.02.2014
Χαιρετισμοί
Οι "Χαιρετισμοί" γεννήθηκαν ύστερα από έναν ζωηρό διάλογο που είχα με την κόρη του τελωνειακού πριν από πολλά χρόνια στην Κατοχή.
Την έλεγαν Καλλισθένη. Είχε δυό αδέλφια: τον Βλάση και τον Πολύδωρο. Καθόταν στο απέναντι τετράγωνο, επί της Δυρραχίου.
Συναντηθήκαμε μπροστά στο συρματόπλεγμα της Γκεστάπο, στη στροφή Νέας Σμύρνης. -
80 ΑΡΘΡΑ
11.08.2018
Μυρτώ Θεοδωράκη
Στα διάφορα αφιερώματα στη μνήμη της Γιούλιας Γαζετοπούλου που διαβάσαμε πρόσφατα, κάποιοι δημοσιογράφοι, προφανώς από υπερβάλλοντα ζήλο και επικαλούμενοι ως “πηγή” τους «επιστήθιο φίλο της οικογένειας» προχώρησαν σε τόσο μεγάλες υπερβολές και αναλήθειες, που πλέον καταντά να αποτελούν ύβρι για την Μυρτώ Θεοδωράκη, που όλες ανεξαιρέτως τις δύσκολες στιγμές του Μίκη Θεοδωράκη και της οικογένειας (εξορία, φυλακές, διώξεις, θέματα υγείας, γενικώς τα πάντα) τις πέρασε όλες κυριολεκτικά μόνη της.
-
38 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ
2006
Συνέντευξη Μίκη Θεοδωράκη στον Γιώργο Λιάνη
Μέσα στα 2005 υπήρξε μια θεαματική παρουσία του συμφωνιστή Θεοδωράκη στην χώρα μας. Στο Ηρώδειο είχαμε δύο συναυλίες στις οποίες η λαϊκή του μουσική συνέπλεε με την συμφωνική....
-
19 ΟΜΙΛΙΕΣ
06.02.2011
Ομιλία του Μίκη Θεοδωράκη στο πολιτιστικό κέντρο Αργυρούπολης
Η σύγχρονη διεθνής κατάσταση χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια δημιουργίας συνθηκών που θα οδηγήσουν μέσω της παγκοσμιοποίησης της Αγοράς σε μια παγκοσμιοποιημένη Κοινωνία Υπερεθνικού χαρακτήρα υπό την αιγίδα της Υπερδύναμης.
-
149 ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ & KEIMENA
28.04.2014
Αυτός ο Νέος Ύμνος
Κείμενο της Ιουλίτας Ηλιοπούλου στα ελληνικά και αγγλικά, για το "Άξιον Εστί"
-
153 ΑΠΟΚΟΜΜΑΤΑ ΤΥΠΟΥ
17/8/1962
Κουβανοί συνθέτες έκλεψαν μουσική του Μ. Θεοδωράκη
Περιγραφή ενός περιστατικού όπου ένας ναυτικός διαπίστωσε ότι σε μπαρ στη Κούβα παιζόταν μουσική από την ταινία "Νύχτα γάμου". Ο δίσκος ανέφερε ψευδώς ότι η σύνθεση των έργων ανήκε σε ξένους συνθέτες. Η αναφορά γίνεται στα Νέα στις 17/8/1962
-
45 ΔΗΛΩΣΕΙΣ
25.11.2016
Δήλωση Μίκη Θεοδωράκη
Αγαπημένε Φιντέλ,
μας άφησες και είναι η πρώτη φορά που διαφωνώ μαζί σου.
Αθήνα 26.11.2016
Μίκης Θεοδωράκης -
28 ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΒΙΒΛΙΑ
13.02.2009
Και πάλι μόνος στο μεταπολιτευτικό σκηνικό, επάνοδος στην ενεργό πολιτική Α' μέρος
Η απόγνωση του Θεοδωράκη από τις παλινδρομήσεις των υπόλοιπων αντιστασιακών οργανώσεων για ενιαία δράση, την αποτυχία των πρωτοβουλιών του για ενότητα και την τελεσίδικη διάσπαση του Εθνικού Αντιστασιακού Συμβουλίου και του λαϊκού Κινήματος; τον είχε προσανατολίσει πρόσκαιρα, όπως διαπιστώθηκε ήδη, στην υιοθέτηση της “λύσης Καραμανλή” στις αρχές του 1973.
-
56 ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΣΠΙΘΑ
24.08.2010
Αντίστροφη μέτρηση II: Πως φτάσαμε στο Δεκέμβρη του '44.
Στην Αριστερά θυμάμαι ότι κάναμε συζητήσεις μέσα στα σπίτια που είχαμε επιτάξει και τα είχαμε κάνει στρατώνες του ΕΛΑΣ. Ο ΕΛΑΣ ήταν σε σπίτια κανονικά, μέσα σε πολυκατοικίες. Εκεί λοιπόν κάναμε συζητήσεις. Ήμασταν μοιρασμένοι τα δύο. Οι μισοί έλεγαν “Ο Τσόρτσιλ είναι καλός”, οι άλλοι μισοί έλεγαν “Όχι, ο Τσόρτσιλ είναι κακός”.
-
33 ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΑΡΘΡΑ
25.02.2015
Για το συλλαλητήριο της 27ης Φεβρουαρίου 2015 - Χαιρετισμός
Χαιρετίζω την συγκέντρωση που θα γίνει αύριο στο Σύνταγμα με στόχο την πρόταση Νόμου για την κατάργηση των ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ....
-
46 ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
16.01.2013
Η Συμφωνική Μουσική του Μίκη Θεοδωράκη στο Μέγαρο
Σημαντικές παρτιτούρες από τη συμφωνική εργογραφία του Μίκη Θεοδωράκη θα παρουσιάσει η Συμφωνική της Ε.Ρ.Τ. υπό τη διεύθυνση του διακεκριμένου αρχιμουσικού Μίλτου Λογιάδη, την Τετάρτη 30 Ιανουαρίου (ώρα έναρξης: 20.30) με τη συμμετοχή της ιδανικής ερμηνεύτριας των έργων του μεγάλου έλληνα συνθέτη, Μαρίας Φαραντούρη, του διεθνούς φήμης βαρύτονου Δημήτρη Τηλιακού και του καταξιωμένου κιθαριστή Ιάκωβου Κολανιάν.
-
16 Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΜΑΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
07.06.2017
‘Εχει “πιάσει φωτιά” η ΑΟΖ και η Υφαλοκρηπίδα: Ήρθε η ώρα της Κρήτης και της Ελλάδας - του Θεόδωρου Καρυώτη
Φαίνεται ότι, ξαφνικά, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ έχει πιάσει φωτιά και τρέχει, με δυο χρόνια καθυστέρηση, να παραχωρήσει για έρευνα και εκμετάλλευση θαλάσσια οικόπεδα στους πετρελαϊκούς κολοσσούς νότια της Κρήτης.
Αυτό που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι το γεγονός ότι η αμερικανική ExxonMobil ( επικεφαλής της οποίας ήταν μέχρι πρότινος ο ΥΠΕΞ Ρεξ Τίλλερσον) και η γαλλική TOTAL ενδιαφέρονται για θαλάσσια οικόπεδα, που πιστεύουν ότι ανήκουν στην ΑΟΖ/Υφαλοκρηπίδα της Ελλάδας. -
16 ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΣΙΜΑΤΗ
09.12.1999
Ο προεκλογικός αγώνας η εκστρατεία ψεύδους και τα πολιτικά ήθη ορισμένες αλήθειες για τους εκλογείς
Ο ελληνικός λαός κλήθηκε να ασκήσει στις 17 Ιουνίου το ύπατο πολιτικό του δικαίωμα. Οι έλληνες πολίτες σε όλη αυτή την προεκλογική περίοδο, αντί να έχουν μια πλήρη ενημέρωση για να σχηματίσουν μια ψύχραιμη και σωστή πολιτική γνώμη για την άσκηση του εκλογικού τους καθήκοντος, υπόκεινται καθημερινά σε μια ανελέητη συστηματική επίθεση παραπλάνησης και παραπληροφόρησης ως προς την ουσία και την αλήθεια της πορείας της χώρας, για την οποία καλούνται να εκφράσουν τη θέλησή τους
-
1 ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ GUY WAGNER
25.05.2016
Στον Guy Wagner: Αποχαιρετισμός
Αγαπημένε μου Guy,
Δεν μπορώ να πιστέψω ότι έφυγες για πάντα εσύ που με την αγάπη και την φιλία σου ήσουν το πιο πολύτιμο στήριγμά μου από την στιγμή που σε γνώρισα, εδώ και 43 περίπου χρόνια, μέχρι αυτή τη στιγμή που σε χάνω για πάντα. -
22 VIDEO ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟN
10.04.2018
Κι άλλες συνέπειες από την υπερβολική κατανάλωση κρέατος
Η εξάρτησή μας από το κρέας σκοτώνει τον ωκεανό
-
1 ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ GAIL HOLST
18.02.2014
Αρχαίες και σύγχρονες ελληνικές τραγωδίες στις όπερες του Μίκη Θεοδωράκη [«Μήδεια», «Ηλέκτρα», «Αντιγόνη»]
Η σχέση των Ελλήνων με την αρχαία τραγωδία είναι ιδιαίτερα συγκινητική αυτή την εποχή που η Ελλάδα φαίνεται να βυθίζεται σε μια άβυσσο φτώχειας, παράνοιας και κοινωνικής αποσύνθεσης. Η παρούσα οικτρή κατάσταση της χώρας προκαλεί συναισθήματα déjà vu στους μεγαλύτερους σε ηλικία Έλληνες, εκείνους που έζησαν όχι μόνον τη δικτατορία των συνταγματαρχών, στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές του 1970, αλλά που θυμούνται και την πείνα της Κατοχής και την ωμότητα του Εμφύλιου Πολέμου. Τα διαστήματα σχετικής ειρήνης και δημοκρατίας στην πρόσφατη ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας έχουν βιωθεί στη σκιά των προηγούμενων πολύ τραγικών γεγονότων, τα οποία διαμόρφωσαν τη συνείδηση των Ελλήνων πολιτών.
-
52 ΑΡΘΡΑ ΑΛΛΩΝ
03.06.2018
Το τίμημα της εξάρτησης - του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
‘Όλα θα τα δούμε σε αυτόν τον τόπο, καθώς η Ελλάδα, σε κώμα ευρισκόμενη, αιωρείται διαρκώς ανάμεσα στο τραγικό και το γελοίο.
Προ ολίγου χρόνου ο Πρωθυπουργός, που φαίνεται ότι τα χρειάστηκε μην του σκαρώσουνε καναν ελληνοτουρκικό πόλεμο στα καλά καθούμενα, δεν πήρε τηλέφωνο τους φίλους του, τον Αμερικανό Πρέσβη στην Αθήνα ή τον κ. Νετανιάχου στο Ισραήλ. Τον Πρόεδρο Πούτιν της Ρωσίας αναζήτησε, καθώς, κατά τα φαινόμενα, κάτι δεν πάει καλά, ως μη όφειλε σε τέτοια κρίσιμη εποχή, στην επαφή του με τον ίδιο τον Ερντογάν.