ΤΟ ΧΡΕΟΣ, Β' Τόμος, Κεφάλαιο 5, σελ 329 έως 342.

Ι

Ο ΝΕΟΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η PAX AMERICANA

Ζάτουνα, 2 Ἰουνίου 1969

Σκέφτομαι ὅτι τό πιό ἐπαναστατικό καθῆκον τῶν προοδευτικῶν μας δυνάμεων καί ὅλου τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ ἦταν χθές, εἶναι σήμερα καί θά εἶναι αὔριο ἡ ἐξόντωση τοῦ φασισμοῦ στή χώρα μας. Νά ὑπό ποιό πρίσμα νομίζω ὅτι θά πρέπει νά ἐξετασθεῖ τό σύνολο τῶν σκέψεων πού ἀναπτύσσονται ἐδῶ ἤ πού ἀνέπτυξα αὐτή τήν περίοδο. Ἡ σημερινή δικτατορία θά πρέπει, κατά τή γνώμη μου, νά ἐξηγηθεῖ ὡς τό ἀποτέλεσμα ἀπό τήν ὑποτίμηση αὐτοῦ τοῦ παράγοντα στή χώρα μας. Σ’ αὐτό τό ἁμάρτημα –τῆς ὑποτίμησης– δέν ἔπεσε μονάχα ἡ Ἀριστερά, ἀλλά ὁλόκληρος ὁ πολιτικός –ὁ μή φασιστικός– κόσμος τῆς χώρας καί κοντά σ’ αὐτόν ὅλοι οἱ μή φασίστες στρατιωτικοί, ὑπάλληλοι, καθηγητές, ἐπιστήμονες, νέοι καί νέες καί, γενικά, οἱ κοινωνικοί παράγοντες τῆς χώρας. Φυσικά, ὁ φασισμός σήμερα δέν τολμᾶ νά πεῖ τό ὄνομά του. Τί ἄλλο ὅμως εἶναι οἱ Παπαδόπουλοι καί οἱ Παττακοί; Καί οἱ ἴδιοι δέν τολμοῦν νά τό ὁμολογήσουν, γιατί τρέμουν τόν ἑλληνικό λαό, ἐνῶ τά ἀφεντικά τους, οἱ Ἀμερικανοί, δέν τό θέλουν ἐπίσης, γιατί φοβοῦνται τή διεθνῆ κοινή γνώμη.

Φυσικά, ἡ φασιστική ἰδεολογία μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι εἶναι ἀνύπαρκτη στή χώρα μας. Ἐννοῶ ὡς πολιτικό ρεῦμα μέσα στό λαό. Ὑπάρχουν μόνο πολλά φασιστικά στοιχεῖα πού δροῦν ὡς μεμονωμένες ὁμάδες στό στρατό, στά σώματα ἀσφαλείας, στό δικαστικό σῶμα, στόν κρατικό μηχανισμό, στά συνδικάτα καί σέ ἄλλα καίρια σημεῖα τῆς δημόσιας ζωῆς.

Τό πιό σπουδαῖο εἶναι ὅτι οἱ ὁμάδες αὐτές βρίσκονται σέ ἄμεση σχέση μέ τίς μυστικές ὑπηρεσίες τῶν ΗΠΑ. Ἔχουν τήν ἀπεριόριστη ὑποστήριξή τους. Μιά τέτοια φασιστική ὁμάδα ἦταν καί οἱ δεκατέσσερις συνταγματάρχες, πού γιά πολύ καιρό συνωμοτοῦσαν στά παρασκήνια, ἕως ὅτου, ἐκμεταλλευόμενοι τίς πολιτικές προετοιμασίες τῆς Ἄκρας Δεξιᾶς γιά βίαιη λύση, ἅρπαξαν μέ δόλο τήν ἐξουσία. Ἄλλες γνωστές φασιστικές ὁμάδες ἦταν: ἡ ὁμάδα τοῦ αὐλικοῦ Δόβα¹, πού ἀπέβλεπε, σέ συνεργασία μέ τά Ἀνάκτορα, στή δικτατορία τῶν στρατηγῶν· ἡ ὁμάδα τοῦ εἰσαγγελέα Κόλλια², πού συγκέντρωνε γύρω του τούς φασίστες δικαστικούς καί πού συνεργάσθηκε στήν πρώτη φάση τῆς δικτατορίας τῶν συνταγματαρχῶν μαζί τους· στή Θεσσαλονίκη, ἦταν γνωστή ἡ φασιστική ὁμάδα τοῦ στρατηγοῦ τῆς χωροφυλακῆς Μήτσου, ὅπως ἐπίσης καί ἡ ἄλλη τοῦ Γιοσμᾶ³. Στά σώματα ἀσφαλείας οἱ ὁμάδες αὐτές ἐκδηλώθηκαν σέ ὅλο τους τό μεγαλεῖο μετά τήν 21η Ἀπριλίου. Στήν Ἀσφάλεια Ἀθηνῶν, στόν Πειραιά καί στή Θεσσαλονίκη. Μέ ὑποομάδες σέ ὅλες τίς Ἀσφάλειες τῆς χώρας. Γενικά, μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι τά τμήματα τῆς Ἀσφάλειας, στήν ἀστυνομία, στή χωροφυλακή καί στό στρατό, ἀποτελοῦν τή ραχοκοκαλιά τῆς φασιστικῆς δύναμης στή χώρα μας.

Πέρα ὅμως ἀπ’ αὐτές τίς καλά ὀργανωμένες φασιστικές ὁμάδες, περισσότερο ἴσως ἐπικίνδυνο καί ἀνησυχητικό εἶναι τό γεγονός τῆς μεγάλης ἐξάπλωσης τῆς φασιστικῆς νοοτροπίας σέ ὁρισμένα στρώματα τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας. Βασικά, ἡ πλειονότητα τῶν νεοτέρων, κυρίως, ἀξιωματικῶν καί ὑπαξιωματικῶν τῶν ἐνόπλων δυνάμεων καί τῶν σωμάτων ἀσφαλείας διακατέχονται ἀπό καθαρά φασιστικές ἀντιλήψεις!

Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τή νεότερη γενιά τῶν τεχνοκρατῶν, αὐτῶν δηλαδή πού συνήθως παίρνουν τίς περισσότερες καίριες θέσεις στούς μηχανισμούς τῆς οἰκονομίας καί τῆς διοικήσεως. Μέ ἄλλα λόγια, σέ ὅλα τά δυναμικά ἐρείσματα τῆς δημόσιας ζωῆς –διοίκηση, οἰκονομία, ἄμυνα, ἀστυνόμευση– κυριαρχεῖ ἡ φασιστική νοοτροπία! Φυσικά, αὐτή ἡ διαδικασία τῆς φασιστικοποίησης τῆς δημόσιας ζωῆς τῆς χώρας μας δέν εἶναι τυχαία· ἀκολούθησε τό διεθνές προτσές τῆς ἑνοποίησης ὅλων τῶν ἐθνικῶν ἰμπεριαλισμῶν ὑπό τήν ἡγεμονία τοῦ ἀμερικανικοῦ ἰμπεριαλισμοῦ, πού εἶχε ὡς συνέπεια τήν ὑπαγωγή ὅλων τῶν τοπικῶν-ἐθνικῶν δυνάμεων στήν ὑπηρεσία τῶν διεθνῶν συμφερόντων του.

Ἔτσι, σέ κάθε χώρα, ἡ ἀμερικανική πολιτική δημιουργεῖ δυναμικά ἐρείσματα σέ βάθος, χρησιμοποιώντας γιά τό σκοπό αὐτόν ὅλους τούς δημόσιους παράγοντες ἀπό τούς ὁποίους ἐξαρτᾶται ἡ διακυβέρνηση τῆς χώρας.

Διαπαιδαγωγοῦν ἔτσι, μέ βάση τόν ἀντικομμουνισμό καί ὅλες τίς ἰδεολογικές του συνέπειες –ἀντιδημοκρατισμός, ἀντιπροοδευτισμός, ἀντιπνευματισμός, ἀντιεπιστημονισμός καί, σέ τελευταία ἀνάλυση, ἀντιλαϊκισμός–, ὅλα τά μελλοντικά διοικητικά, κρατικά, οἰκονομικά, στρατιωτικά στελέχη ἐμφυσώντας τους τό φασιστικό πνεῦμα τῆς λατρείας πρός τήν ὠμή δύναμη καί βία και τῆς ὑπέρτατης περιφρόνησης τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων. Εἶναι ἡ σχολή στήν ὁποία φοίτησαν καί διακρίθηκαν οἱ Βιετναμέζοι Θιέου καί Κύ, ὁ Ἰνδονήσιος Σουχάρτο, ὁ Ἕλληνας Παπαδόπουλος καί τόσοι ἄλλοι δικτάτορες καί δικτατορίσκοι πού ἀσελγοῦν σήμερα ἐπάνω σέ δεκάδες λαούς σέ ὅλες τίς ἠπείρους. Εἶναι φανερό ὅτι τά ἄτομα αὐτά δέν ἀποτελοῦν παρά τήν κορυφή μιᾶς πυραμίδας πού ἡ βάση της ἁπλώνεται σέ ὅλες τίς θέσεις-κλειδιά τῆς δημόσιας ζωῆς. Πρόκειται γιά ἕνα φασισμό νέου τύπου, πού συνδέεται μέ τήν ἡγεμονία τοῦ ἀμερικανικοῦ ἰμπεριαλισμοῦ. Εἶναι δικό του δημιούργημα καί ἀποβλέπει στήν ἐξυπηρέτηση τῆς παγκόσμιας στρατηγικῆς τῶν ΗΠΑ. Ἑπομένως, γιά νά χαράξουμε μιά πραγματικά ρεαλιστική πολιτική θά πρέπει νά ἐκτιμήσουμε ὀρθά τήν ἔκταση καί τή δύναμη αὐτοῦ τοῦ κινδύνου, πού ἔχει δύο ρίζες. Ἡ πρώτη εἶναι ἡ συμπαράσταση τῶν Ἀμερικανῶν καί ἡ δεύτερη ἡ κατάκτηση ἀπό αὐτά τά στοιχεῖα, μέ τή βοήθεια τῶν Ἀμερικανῶν, ὅλων τῶν ζωτικῶν τομέων τῆς ἐθνικῆς ζωῆς.

Νά γιατί θεωρῶ τό ξεκαθάρισμα αὐτοῦ τοῦ κοινωνικοῦ καί ἐθνικοῦ καρκινώματος ὡς τό κατεξοχήν ἐπαναστατικό καθῆκον πού μπαίνει σήμερα μπροστά μας. Ἰδιαίτερος εἶναι ὁ ρόλος τῶν ἐθνικῶν ἐνόπλων δυνάμεων μέσα σ’ αὐτό τό διεθνές πλέγμα σχέσεων πού ἔχει ἐπιβάλει ὁ ἀμερικανικός ἰμπεριαλισμός.

Ἡ διεθνοποίηση τῶν ἀντιθέσεων εἶχε ὡς συνέπεια τή διεθνοποίηση τῶν τοπικῶν στρατῶν. Ἄς πάρουμε τήν περίπτωση τῆς δικῆς μας χώρας. Γιά ποιό σκοπό διατηροῦμε τόσο ὑπερβολικές δυνάμεις, δαπανώντας γι’ αὐτές τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ δημοσίου χρήματος; Γιά νά προστατέψουν τά ἐθνικά ἐδάφη; Ὅμως, ἀπό ποιούς; Ἀπό τούς Τούρκους, πού ἀνήκουν κι αὐτοί στό ΝΑΤΟ, ἤ ἀπό τούς Βουλγάρους, πού ἀνήκουν στό Σύμφωνο τῆς Βαρσοβίας; Στήν πρώτη περίπτωση, εἶναι βέβαιο ὅτι οἱ Ἀμερικανοί καί τό ΝΑΤΟ εἶναι σέ θέση εἴτε νά ἀποσοβήσουν τήν ἐνδεχόμενη σύρραξη –ὅπως ἔγινε τό 1967– εἴτε, ἄν δέν τό κατορθώσουν, πράγμα ἀπίθανο, νά τῆς δώσουν τή μορφή καί τίς λύσεις πού αὐτοί θέλουν!

Διαθέτουν γιά τό σκοπό αὐτόν ὅλα τά μέσα! Δηλαδή ἐλέγχουν ἐξίσου σταθερά καί τίς δύο πλευρές. Στή δεύτερη περίπτωση, δηλαδή τῆς ἐπίθεσης ἀπό τό μέλος τοῦ Συμφώνου τῆς Βαρσοβίας, τά πράγματα εἶναι ἀκόμη περισσότερο ἁπλά. Διότι αὐτομάτως τό ΝΑΤΟ καί πάνω ἀπ’ ὅλους οἱ ΗΠΑ θά πάρουν μέρος στή σύρραξη.

Δηλαδή θά ἔχουμε μιά ἀναμέτρηση διεθνοῦς καί ὄχι τοπικοῦ-ἐθνικοῦ χαρακτήρα. Ἑπομένως, ἡ ὑπέρμετρη ἀνάπτυξη τῶν ἐθνικῶν μας ἐνόπλων δυνάμεων δέν ἐξυπηρετεῖ τά συμφέροντα τῆς χώρας, ἀλλά ἄλλους σκοπούς. Ποιούς; Πρῶτον, τήν ἀμερικανική στρατιωτική στρατηγική, πού τήν ἐνδιαφέρουν οἱ τοπικές δυνάμεις ὡς δευτερεύοντες παράγοντες στηρίξεως τῆς βασικῆς ἀμερικανικῆς δύναμης κρούσεως. Καί, δεύτερον, τήν ἀμερικανική πολιτική στρατηγική, πού τήν ἐνδιαφέρει ἡ παγίωση τῆς Pax Americana, μέ τήν κατάργηση τῶν λαϊκῶν κινημάτων καί ὁλόκληρων ἀκόμη λαῶν πού δέν συμφωνοῦν μέ τήν κυριαρχία τῶν Ἀμερικανῶν στίς χῶρες τους. Δηλαδή, ἔχουν ἀναθέσει στίς τοπικές-ἐθνικές δυνάμεις ἀστυνομικοπολιτικά καθήκοντα. Τίς προορίζουν κυρίως γιά τό ἐσωτερικό καί πολύ λιγότερο γιά τό ἐξωτερικό μέτωπο. Εἶναι ὄργανα μέσω τῶν ὁποίων ἐξασφαλίζουν τόν ἀπόλυτο ἔλεγχό τους στή δεδομένη χώρα. Γι’ αὐτόν τό λόγο φροντίζουν νά τούς δίνουν τό μεγαλύτερο μερίδιο τοῦ δημόσιου προϋπολογισμοῦ, ἀδιαφορώντας ἄν μ’ αὐτόν τόν τρόπο γονατίζει ἡ ἀναιμική συνήθως οἰκονομία τῶν χωρῶν πού ἔχουν κάτω ἀπό τό πέλμα τους.

Δέν εἶναι, λοιπόν, παράξενο, τό ὅτι αἰφνιδίως οἱ νεότεροι στρατιωτικοί τῶν κρατῶν πού βρίσκονται στή ζώνη τῆς ἀμερικανικῆς ἰμπεριαλιστικῆς ἐπιρροῆς κατελήφθησαν ἀπό ἐθνικό μένος καί βάλθηκαν νά παίζουν τό ρόλο τοῦ ἐθνικοῦ σωτῆρος! Εἶναι ἡ σχολή τῆς Pax Americana, πού θέλει τούς στρατιωτικούς χωροφύλακες καί δυνάστες στή χώρα τους. Γι’ αὐτόν τό λόγο τούς ἐμποτίζει μέ τή φασιστική ἰδεολογία, ἐμπλουτισμένη μέ τίς ἐμπειρίες τοῦ Βιετνάμ, τῆς Ἰνδονησίας, τοῦ Ἁγίου Δομινίκου καί τῆς Ἑλλάδας. Γιατί ὁ σύγχρονος ἀμερικανικός ἰμπεριαλισμός εἶναι ὁ φασισμός πού στηρίζεται στή μεγαλύτερη οἰκονομικοστρατιωτική δύναμη ὅλων τῶν αἰώνων. Δέν εἶναι ἕνας, ἀλλά δεκάδες Χίτλερ πού ἔχουν μπήξει τόν σύγχρονο ἀγκυλωτό σταυρό –τό δολάριο, τό φίμωτρο καί τό βούρδουλα– σέ ὅλες τίς γωνιές τῆς οἰκουμένης.

Ὁ ἀξιωματικός-πρότυπο αὐτῆς τῆς σχολῆς εἶναι ἐκεῖνος πού βάζει πάνω ἀπ’ ὅλα τά συμφέροντα τῆς Pax Americana. Ἔχει χάσει τό πατριωτικό του αἴσθημα. Ἀποτελεῖ ἕνα ἐξάρτημα, μιά βίδα, μιᾶς κολοσσιαίας διεθνοῦς μηχανῆς, τῆς ὁποίας ὁ ἐγκέφαλος σκέπτεται «πενταγωνικά».

Μέ ἄλλα λόγια, ἀνήκει στά σώματα πραιτοριανῶν στήν ὑπηρεσία τῆς ΝέαςΡώμης. Ὡς ἐκ τούτου, ἔπαψε νά ἀνήκει στό ἔθνος καί στό λαό του. Ἔχει τήν ἀγωγή καί τή συνείδηση τοῦ πράκτορος. Εἶναι, μέ ἄλλα λόγια, ἕνας φασίστας νέου τύπου, δηλαδή μέ «διεθνῆ», δηλαδή ἀμερικανική, συνείδηση, σέ ἀντίθεση μέ τούς πνευματικούς του πατέρες, τούς Γερμανούς καί τούς Ἰταλούς φασίστες, πού τούς διέκρινε, ὅπως εἶναι γνωστό, ἄγριος σοβινισμός.

Καί ἐνῶ τό διεθνές ἰμπεριαλιστικό στρατόπεδο προχώρησε στήν ἑνοποίησή του, κάτω ἀπό τήν κυριαρχία τῶν ΗΠΑ, στό ἀντίθετο στρατόπεδο τοῦ σοσιαλισμοῦ εἴχαμε μιάν ἀντίθετη, θά λέγαμε, διαδικασία. Δηλαδή τό σπάσιμο τῆς μονολιθικῆς ἑνότητας τῆς σταλινικῆς περιόδου καί τήν προβολή ἐθνικῶν κομμουνιστικῶν κινημάτων σέ μιά σειρά χῶρες –Γιουγκοσλαβία, Κίνα, Ἀλβανία, Κούβα, Ρουμανία, Τσεχοσλοβακία–, καθώς καί σέ μιά σειρά κόμματα – Ἰταλία, Γαλλία, Ἑλλάδα κ.λπ.

Ἐκ πρώτης ὄψεως, φαίνεται ὅτι οἱ χῶρες τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ διαθέτουν περισσότερη ὡριμότητα, μιά καί μπόρεσαν νά ξεπεράσουν τίς διαφορές τους καί νά προχωρήσουν στήν ἑνοποίησή τους – οἰκονομική, πολιτική καί στρατιωτική. Ὅμως, ἄν ἐξετάσουμε τά πράγματα καλύτερα, θά δοῦμε ὅτι, ἐντελῶς ἀντίθετα, ὁ παραμερισμός τῆς κρίσης στίς χῶρες τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ εἶναι ἀποτέλεσμα παρακμῆς, ἐνῶ στή δεύτερη περίπτωση βρισκόμαστε μπροστά σέ μιά κρίση ἀνάπτυξης. Πράγματι, ἡ ἐπιτευχθεῖσα ἑνότητα στό πρῶτο στρατόπεδο δέν εἶναι στήν οὐσία ἑνότητα, ἀλλά κυριαρχία μιᾶς ὑπερδύναμης ἐπάνω στίς ἄλλες χῶρες. Εἶναι ἡ «ἑνότητα» τοῦ κόσμου τῆς Ρώμης. Δηλαδή, δέν ἔχουμε ἰσοδύναμα καί ἰσότιμα κέντρα ἑνωμένα γύρω ἀπό ἕνα κοινό ἰδεῶδες ἤ σκοπό, ἀλλά ἕνα ὑπερκέντρο, τίς ΗΠΑ, καί γύρω του δορυφόρους διαφορετικῆς ἰσχύος, ἀπολύτως ὑποταγμένους στά συμφέροντα τῆς Μητροπόλεως.

Εἴδαμε πώς, γιά νά τό ἐπιτύχουν αὐτό οἱ Ἀμερικανοί, στηρίχθηκαν στίς πλέον ὀπισθοδρομικές, ἀντιδραστικές, ἀντιλαϊκές δυνάμεις τῆς κάθε χώρας, δηλαδή στήν οἰκονομική ὀλιγαρχία, στούς στρατιωτικούς, στούς τεχνοκράτες καί στούς διεφθαρμένους πολιτικούς. Ὑπέταξαν στόν ἔλεγχό τους τίς ἐθνικές οἰκονομίες καί τούς τοπικούς στρατούς. Ἐπέβαλαν τελικά τήν ἀπόλυτη κυριαρχία τους ἀκόμα καί σέ οἰκονομικούς κολοσσούς, ὅπως εἶναι ἡ Ἀγγλία, ἡ Γερμανία, ἡ Ἰαπωνία, ἡ Ἰταλία καί ἡ Γαλλία. Στήν τελευταία αὐτή χώρα, ἡ στάση τοῦ Ντέ Γκώλ ἦταν μιά πολυτέλεια πού τοῦ τήν ἐπέτρεψαν οἱ Ἀμερικανοί, τόσο μᾶλλον ἀφοῦ στήν οὐσία κυριαρχοῦσαν καί κυριαρχοῦν στή γαλλική οἰκονομία. Ἔτσι, ἀναγκαστικά, σ’ ὅλες τίς χῶρες τῆς ἀμερικανικῆς Ρώμης, ὑπῆρξε κάμψη τοῦ ἐθνικισμοῦ, ὄχι μόνο στόν οἰκονομικό, πολιτικό καί στρατιωτικό τομέα, ἀλλά ἀκόμα καί στόν πνευματικό καί στήν περιοχή τῆς κουλτούρας, πού κινδυνεύει σοβαρά ἀπό τήν εἰσβολή τῆς κουλτούρας τοῦ Γιάνκη. Ἐξοὗ καί οἱ ἀπελπισμένες, σπασμωδικές ἀντιαμερικανικές ἐκδηλώσεις τῶν φοιτητῶν καί τῶν ἐκπροσώπων τῆς κουλτούρας στίς χῶρες αὐτές.

Οἱ σοσιαλιστικές ἰδέες, ἀντίθετα, στηρίζονται στά πιό ζωντανά στοιχεῖα ἑνός ἔθνους, ἑνός λαοῦ, μιᾶς κοινωνίας. Φορεῖς τους εἶναι οἱ ἐκπρόσωποι τῆς ἐργατικῆς τάξης καί γενικότερα τῶν ἐργαζομένων. Εἶναι ἐπίσης ἡ πνευματική ἡγεσία. Μέ ἄλλα λόγια, οἱ ἀληθινοί δημιουργοί ζωῆς. Οἱ πλάστες ὅλων τῶν ὑλικῶν καί πνευματικῶν ἀγαθῶν. Δέν εἶναι παράσιτα, ὅπως οἱ κεφαλαιοῦχοι ἤ οἱ ἀξιωματικοί, ἀλλά ἄνθρωποι τοῦ σωματικοῦ καί πνευματικοῦ μόχθου, στόν ὁποῖο στηρίζεται ἡ ὕπαρξη τῆς κοινωνίας, τοῦ λαοῦ, τοῦ ἔθνους. Ἔτσι, αὐτή ἡ δημιουργός ἰδιότητα τούς δένει σφιχτά μέ τή γῆ καί τό λαό, πού ὀργώνουν γιά νά καρποφορεῖ.

Αὐτή ἡ διαφορά ἀνάμεσα στά δύο βασικά ἐθνικά στοιχεῖα, στά ὁποῖα στηρίζονται οἱ δύο κόσμοι, προσδιορίζει τίς σημερινές ἐξελίξεις στά δύο ἀντίθετα παγκόσμια στρατόπεδα. Οἱ ἰμπεριαλιστές, ὅπως εἴδαμε, στηρίζονται στά παρασιτικά στοιχεῖα. Ἑπομένως, δέν συναντοῦν ἰδιαίτερες δυσκολίες, γιατί αὐτή ἡ κατηγορία ἀτόμων δέν ἔχει οὐσιαστικά ἐθνικούς δεσμούς. Ὁ σοσιαλισμός ὅμως στηρίζεται στούς δημιουργούς τῆς ἐθνικῆς ζωῆς καί τοῦ ἐθνικοῦ πολιτισμοῦ, ὁπότε στήν περίπτωσή τους ἡ διαδικασία τῆς ἑνοποίησης εἶναι δύσκολη καί πολύπλοκη, δεδομένου ὅτι ἡ ταχύτητα μέ τήν ὁποία ἐξελίσσονται σήμερα τά διεθνῆ γεγονότα δέν ἔχει ἀκόμα ἐπιτρέψει μιάν ὁμοιόμορφη καί ἀπό ὅλους παραδεκτή ἀνάλυση καί ἀντιμετώπιση τῆς παγκόσμιας κατάστασης.

Ἔτσι, φτάσαμε σ’ αὐτό τό παράδοξο ἀποτέλεσμα: οἱ ἐκ παραδόσεως «ἐθνικιστές», δηλαδή τά συντηρητικά στοιχεῖα, ἀπώλεσαν τόν ἐθνικισμό τους ὑποτάσσοντάς τον στίς στρατηγικές σκοπιμότητες ἑνός ξένου ἔθνους, ἐνῶ αὐτοί πού χαρακτηρίζονται «ἀπάτριδες διεθνιστές» –εἴτε βρίσκονται στό δυτικό εἴτε στό ἀνατολικό στρατόπεδο– εἶναι οἱ γνήσιοι φορεῖς τῶν ἐθνικῶν συμφερόντων. Μήπως ὅμως οἱ πρῶτοι ἔγιναν «διεθνιστές» καί οἱ δεύτεροι «ἐθνικιστές»; Φυσικά, ὄχι. Γιατί ὁ «διεθνισμός» τῶν πρώτων δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά ἡ ὑποταγή τῆς χώρας τους σέ μιάν ἄλλη, ἐνῶ διεθνισμός σημαίνει ἰσότιμη συνεργασία ὅλων τῶν λαῶν τῆς γῆς, ἐλεύθερη συνεργασία στή βάση τοῦ ἀμοιβαίου σεβασμοῦ τῶν δικαιωμάτων. Οὔτε ὅμως καί ὁ «ἐθνικισμός» τῶν δεύτερων ἔχει τό χαρακτήρα τοῦ νοσηροῦ σοβινισμοῦ πού χαρακτήριζε τούς στρατοκράτες «ἐθνικιστές» τῆς περασμένης γενιᾶς. Αὐτούς, δηλαδή, πού ἔβαζαν τά συμφέροντά τους πάνω ἀπό τά συμφέροντα τῶν ἄλλων λαῶν καί ἔκαναν τυχοδιωκτικά κατακτητικά ὄνειρα. Ὁ «ἐθνικισμός» τῶν σοσιαλιστῶν εἶναι ὁ βαθύς πατριωτισμός, ἡ βαθιά καί οὐσιαστική σύνδεσή τους μέ τή χώρα τους, ἡ μεγάλη ἀγάπη γιά τό λαό τους, τό πάθος τους γιά τήν πρόοδο καί τήν εὐημερία τῆς πατρίδας τους, πού ὅμως δέν τήν τοποθετοῦν ἐπιθετικά ἐπάνω ἀπό τίς ἄλλες χῶρες καί τούς ἄλλους λαούς.

Γιατί πιστεύουν στήν παγκόσμια εἰρήνη καί τή συνεργασία πού ὁραματίζεται ὁ σοσιαλισμός. Πιστεύουν στήν παγκόσμια ἀδελφοσύνη. Πιστεύουν ἀκόμα ὅτι ἡ παγκόσμια κοινωνία τῶν λαῶν ἔχει φθάσει πλέον στό ἱστορικό ἐκεῖνο στάδιο ὡριμότητας ὅπου εἶναι δυνατόν νά ἀποκλεισθοῦν οἱ πόλεμοι ὡς μέσον ἐπιλύσεως τῶν διαφορῶν καί νά ἀντικατασταθοῦν ἀπό τήν ἰσότιμη συνένωση ὅλων τῶν λαῶν τῆς γῆς στόν κοινό ἀγώνα γιά τήν οἰκοδόμηση τῆς παγκόσμιας, πανανθρώπινης εὐημερίας. Στόν ἀγώνα καί στήν προσπάθεια αὐτή ὁ κάθε λαός θά μπεῖ μέ ὅλες του τίς ἐθνικές δυνάμεις, καί θά προσπαθήσει νά προσφέρει τό μέγιστο τῶν ἐθνικῶν του δυνατοτήτων. Ἑπομένως, ἐάν ὁ «ἐθνικισμός» τῶν στρατοκρατῶν σημαίνει πόλεμο καί κατάκτηση, ὁ «ἐθνικισμός» τῶν σοσιαλιστῶν σημαίνει συνεργασία καί προσφορά!

 

II

Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΛΑΟΣ
 

Ζάτουνα, 3 Ἰουλίου 1969

Μέ τήν ἀνάλυση πού προηγήθηκε δέν θέλω, φυσικά, νά δικαιολογήσω τή διάσπαση τοῦ παγκόσμιου προοδευτικοῦ στρατοπέδου. Ἁπλῶς προσπαθῶ νά τήν ἐξηγήσω. Ἴσα ἴσα πού στήν παγκόσμια στρατηγική γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ ἀμερικανικοῦ ἰμπεριαλισμοῦ θεωρῶ τήν ἑνότητα ὅλων τῶν προοδευτικῶν δυνάμεων τοῦ κόσμου βασική προϋπόθεση γιά τήν τελική νίκη. Καί ἀκόμα περισσότερο: πιστεύω ὅτι ἡ συνένωση γύρω ἀπό τό σοσιαλιστικό στρατόπεδο ὅλων τῶν φιλειρηνικῶν, ἀντιιμπεριαλιστικῶν δυνάμεων τῆς γῆς –ὅπου κι ἄν βρίσκονται κι ὅπως κι ἄν σκέφτονται– μπορεῖ νά ὁδηγήσει σέ μιά πραγματικά εἰρηνική λύση τῆς παγκόσμιας κρίσης, μέ τήν ἀπομόνωση καί ὑποχώρηση τῶν στρατιωτικῶν, οἰκονομικῶν καί πολιτικῶν ἐπιθετικῶν κύκλων.

Αὐτό τό γεγονός, φυσικά, δέν θά πάρει τό χαρακτήρα μιᾶς ἐνδεχόμενης κατά κράτος ἥττας ἤ γονατίσματος τοῦ ἀμερικανικοῦ κολοσσοῦ. Γιατί, στήν περίπτωση πού οἱ προοδευτικές δυνάμεις θελήσουν κάτι τέτοιο, τό ἀποτέλεσμα θά εἶναι πόλεμος. Καί ἐνδεχομένως, ὁ πυρηνικός πόλεμος.

Γι’ αὐτό χρειάζεται μιά σέ βάθος ἔρευνα ὄχι μόνο τοῦ φαινομένου πού λέγεται «ἀμερικανικός ἰμπεριαλισμός», ἀλλά καί μιᾶς ἄλλης πραγματικότητας πού ὀνομάζεται «ἀμερικανικός λαός» καί «ἀμερικανικό ἔθνος». Πιστεύω ὅτι πρέπει νά διαχωρίσουμε σαφῶς αὐτές τίς δύο ἱστορικές ποιότητες, μιά καί ὁπωσδήποτε δέν ταυτίζονται. Καί πιστεύω ἀκόμα ὅτι ποτέ δέν θά μπορέσουμε νά ἀπομονώσουμε ἀπολύτως τόν ἀμερικανικό ἰμπεριαλισμό παρά μόνο μέ τή συνεργασία τοῦ ἴδιου τοῦ ἀμερικανικοῦ λαοῦ. Ποτέ ἐναντίον του!

Ἡ ἀνοικτή ἐπιστολή πού ἀπηύθυνα στόν Νίξον καί στόν Ποντγκόρνι⁴ ἐξηγεῖται ἀπό τήν παραπάνω πεποίθησή μου. Μέ τό νά ταυτίζουμε τόν ἀμερικανικό λαό μέ μιά ὁρισμένη πλευρά τῆς πολιτικῆς πού αὐτή τή στιγμή ἀσκοῦν σέ παγκόσμια κλίμακα οἱ πιό ἀντιδραστικοί οἰκονομικοί καί στρατιωτικοί κύκλοι τῶν ΗΠΑ, δέν κάνουμε, νομίζω, τίποτε ἄλλο παρά νά παίζουμε τό παιχνίδι τῶν τελευταίων.

Ἴσως ἕνα ἀπό τά μεγαλύτερα θύματα τῆς ἀμερικανικῆς ἰμπεριαλιστικῆς πολιτικῆς νά εἶναι καί ὁ ἴδιος ὁ ἀμερικανικός λαός. Στό κάτω κάτω, οἱ ἀδελφοί Κέννεντυ καί ὁ Λοῦθερ Κίνγκ, πού δολοφονήθηκαν ἀπό τούς μαύρους κύκλους τῶν τράστ, ἦταν ἐκπρόσωποι καί σήμερα εἶναι μάρτυρες αὐτοῦ τοῦ λαοῦ. Εἴδαμε ἐπίσης τήν τεράστια ἔκταση πού πῆρε μέσα στόν ἀμερικανικό λαό τό κίνημα ἐνάντια στόν πόλεμο τοῦ Βιετνάμ καθώς καί ὁ ἀγώνας τῶν νέγρων. Βέβαια, πολλοί εἰδικοί τονίζουν τό γεγονός ὅτι ἡ ἐφαρμοζόμενη σήμερα οἰκονομική ἰμπεριαλιστική πολιτική εἶναι ἀπαραίτητη γιά νά κρατηθεῖ στό γνωστό ὕψος του τό βιοτικό ἐπίπεδο τοῦ ἀμερικανικοῦ λαοῦ. Μήπως αὐτό ὅμως σημαίνει ὅτι οἱ Ἀμερικανοί εἶναι ἕνας παρασιτικός λαός, ἀνίκανος νά ζήσει καί νά εὐημερήσει βασιζόμενος ἀποκλειστικά στίς δικές του δυνάμεις; Εἶναι, νομίζω, ἀστεῖο νά λέγεται κάτι τέτοιο. Κανένας σοβαρός παρατηρητής δέν μπορεῖ νά συμφωνήσει μέ μιά τέτοια ἄποψη.

Οἱ ἀριθμοί, ἄλλωστε, εἶναι γνωστοί καί ἀποδεικνύουν τόν ἀνεξάντλητο πλοῦτο τῆς χώρας αὐτῆς, τήν ἐργατικότητα τοῦ λαοῦ της καί τόν ὑψηλό βαθμό ὀργάνωσης τῆς οἰκονομίας της, γεγονός πού ὁδήγησε τίς ΗΠΑ σέ μιά οἰκονομική ἄνοδο χωρίς προηγούμενο. Ἡ ἀμερικανική βιομηχανία παράγει δύο φορές περισσότερα ἀγαθά καί ὑπηρεσίες ἀπό τό σύνολο ὅλων τῶν εὐρωπαϊκῶν βιομηχανιῶν (Κοινή Ἀγορά καί Μεγάλη Βρετανία). Αὐτή ἡ ἱκανότητα παραγωγῆς εἶναι δυόμισι φορές πιό μεγάλη ἀπό ἐκείνη τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης. Εἶναι ἴση μέ τό ἕνα τρίτο τῆς παραγωγῆς ὅλων τῶν χωρῶν τῆς γῆς (χωρίς τήν Ἀμερική). Οἱ ΗΠΑ ἔφθασαν σέ αὐτή τήν ἱκανότητα διαθέτοντας τό 7% τῆς ἐπιφάνειας τῆς γῆς καί τό 6% τοῦ πληθυσμοῦ της. Στό σύνολο τῶν φοιτητῶν πού ἀκολουθοῦν ἀνώτερες σπουδές σέ ὅλον τόν κόσμο τό ἕνα τρίτο εἶναι Ἀμερικανοί. Σέ χίλιους κατοίκους στήν Ἀμερική ἀντιστοιχοῦν 29 φοιτητές πανεπιστημίου, στήν ΕΣΣΔ 18, στήν Ὁλλανδία καί τή Σουηδία 10. Οἱ ΗΠΑ καταναλίσκουν τό ἕνα τρίτο τῆς ἐνέργειας πού παράγεται σέ ὅλο τόν κόσμο. Τό ἕνα τρίτο τῶν δρόμων πού ἔχουν κατασκευασθεῖ σέ ὅλον τόν κόσμο σκεπάζουν τίς  ΗΠΑ. Ἡ ἀμερικανική πολιτική ἀεροπορία μεταφέρει τό ἥμισυ τῶν ἐπιβατῶν ὅλου τοῦ κόσμου ὅσον ἀφορᾶ τίς χιλιομετρικές ἀποστάσεις. Στά πέντε καμιόνια πού ταξιδεύουν κάθε χρόνο σέ ὅλους τούς δρόμους τοῦ κόσμου, τά δύο βρίσκονται στίς ΗΠΑ. Οἱ Ἀμερικανοί ἔχουν τά τρία πέμπτα ὅλων τῶν αὐτοκινήτων τοῦ κόσμου. Ὁ τεχνικός ἐξοπλισμός τῆς ἀμερικανικῆς βιομηχανίας καί ἡ πρόοδος στήν «ὀργάνωση» ὁδήγησαν τήν παραγωγικότητα τοῦ βιομηχανικοῦ ἐργατικοῦ ὑπαλλήλου σέ ἕνα ἐπίπεδο κατά 40% πιό ὑψηλό ἀπό τό ἐπίπεδο τῆς Σουηδίας –πού ἀκολουθεῖ ἀμέσως τό ἀμερικανικό στήν παγκόσμια κατάταξη–, 60% πιό πάνω ἀπό τό γερμανικό, 70% ἀπό τό γαλλικό καί 80% ἀπό τό ἀγγλικό ἐπίπεδο. (Ἀπό τό βιβλίο τοῦ Σερβάν-Σρεμπέρ, Ἡ ἀμερικανική πρόκληση)

Βρισκόμαστε μπροστά σέ μιά μορφή παγκόσμιας οἰκονομικῆς κυριαρχίας πού ἦρθε ὡς φυσιολογικό ἱστορικό ἀποτέλεσμα ἀπό τήν ἀνάπτυξη τοῦ παγκόσμιου κεφαλαιοκρατικοῦ συστήματος. Ἡ συγκέντρωση τῆς οἰκονομικῆς δύναμης περνᾶ στό τελευταῖο στάδιο, δηλαδή στή «συνένωση» τῶν κρατικῶν καπιταλισμῶν κάτω ἀπό τήν ἡγεμονία τοῦ ἀμερικανικοῦ ὑπερκαπιταλισμοῦ. Ἐάν δέν εἶχε προηγηθεῖ ἡ Ὀκτωβριανή Ἐπανάσταση καί ἡ δημιουργία τοῦ παγκόσμιου σοσιαλιστικοῦ συστήματος, πού σήμερα ἐλέγχει τό ἕνα τρίτο τοῦ πληθυσμοῦ τῆς γῆς, θά εἴχαμε ἀσφαλῶς καί ἄλλες πολεμικές συρράξεις ἀνάμεσα σέ διάφορα μπλόκ ἰμπεριαλιστικῶν κρατῶν γιά τό τελικό μοίρασμα τοῦ κόσμου. Καί στήν περίπτωση τῆς ἀπόλυτης ἐπικράτησης μιᾶς ὑπερδύναμης –ὅπως συμβαίνει σήμερα μέ τίς ΗΠΑ–, θά βρισκόμαστε μπροστά στήν πλήρη ἀμερικανοποίηση τοῦ συνόλου τῆς γῆς, μέ τή δημιουργία μιᾶς νέας «ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας» στά μεγέθη καί τίς δυνατότητες τοῦ 20^οῦ αἰώνα, δηλαδή σέ παγκόσμια κλίμακα καί μέ ὁλοκληρωτικό ἔλεγχο –οἰκονομικό, πολιτικό, μορφωτικό καί πολιτισμικό– σέ ὅλους τούς λαούς καί σέ ὅλα τά ἄτομα τῆς γῆς! Ἡ ὕπαρξη ὅμως τῆς μαρξιστικῆς θεωρίας ὅπλισε ἰδεολογικά τά ζωντανά τμήματα ὅλων τῶν λαῶν τῆς γῆς, ὀργάνωσε τό προλεταριάτο μέ τούς συμμάχους του, ὁδήγησε ὁλόκληρους λαούς νά ἀπελευθερωθοῦν καί νά ἀποσπαστοῦν ὁριστικά ἀπό τά γρανάζια τῆς παγκόσμιας κεφαλαιοκρατικῆς διαδικασίας, ἀποδεικνύοντας ὅτι ὁ δρόμος τῆς ὑποταγῆς ὅλων τῶν ἐθνικῶν οἰκονομιῶν στήν παγκόσμια δικτατορία τοῦ μονοπωλιακοῦ ὑπερκεφαλαίου δέν εἶναι ὑποχρεωτικός.

Ἀντίθετα, οἱ ἐθνικές οἰκονομίες εἶναι δυνατόν νά ἐξελιχθοῦν γρηγορότερα καί καλύτερα στό λαϊκό-σοσιαλιστικό κράτος, πού ἐπιχειρεῖ νά ξαναφέρει τόν ἄνθρωπο στό κέντρο τῶν ἀνθρώπινων ἀξιῶν, ἀπό τή θέση τοῦ ἁπλοῦ ὀργάνου πρός ἐκμετάλλευση, ὅπου τόν ἔχει ὑποβιβάσει ὁ καπιταλισμός. Ἡ μαρξιστική θεωρία χαρακτηρίσθηκε ἐπαναστατική τόσο γιατί ἡ ἐφαρμογή της ἀποτελεῖ μιά πραγματική ἐπανάσταση μέσα στό ἱστορικό γίγνεσθαι ὅσο καί γιατί θεωρεῖ τή λαϊκή προλεταριακή ἐπανάσταση ὡς τό κατεξοχήν ὅπλο γιά τήν ἐπιβολή της.

Ἀπό τή στιγμή πού ἡ Ὀκτωβριανή Ἐπανάσταση θριάμβευσε, ὅλοι οἱ θεωρητικοί τοῦ μαρξισμοῦ περίμεναν τή γενίκευση τῶν συγκρούσεων τοῦ διεθνοῦς προλεταριάτου μέ τόν καπιταλισμό. Ὁ Λένιν προέβλεπε τήν ἐπανάσταση στή Γερμανία, ἐνῶ ὁ Τρότσκυ ὁραματιζόταν τήν «παγκόσμια ἐπανάσταση». Ὅμως, ἡ ἱστορική ἐξέλιξη ὑπῆρξε διαφορετική. Ἡ Ὀκτωβριανή Ἐπανάσταση παρέμεινε ἕως τώρα ἀνεπανάληπτη. Φυσικά ὁ σοσιαλισμός θριάμβευσε καί σέ μιά σειρά ἄλλες χῶρες, ὄχι ὅμως ὡς ἀποτέλεσμα τῆς ἐπανάστασης τοῦ προλεταριάτου μέ ἐπικεφαλῆς τό ΚΚ. Ἀπό τήν ἄλλη μεριά, ὁ διεθνής καπιταλισμός ἀπέδειξε ὅτι εἶναι ἱκανός νά προσαρμόζεται μέ ἐπιτυχία. Σήμερα, ἡ ὑπερσυγκέντρωση τοῦ καπιταλιστικοῦ-ἰμπεριαλιστικοῦ δυναμικοῦ γύρω ἀπό τίς ΗΠΑ τόν βοηθάει νά ἀντιμετωπίσει τόν κίνδυνο πού σημαίνει γι’ αὐτόν ἡ ὕπαρξη ἑνός τόσο μεγάλου καί ἰσχυροῦ παγκόσμιου σοσιαλιστικοῦ συστήματος.

Δημιουργεῖ ἐπιπλέον μιά γιγαντιαία πολεμική μηχανή, δείχνοντας συγχρόνως ὅτι δέν θά διστάσει νά τήν χρησιμοποιήσει σέ περίπτωση ἀνάγκης. Τότε, μιά ὁμάδα πολεμοκαπήλων Ἀμερικανῶν, μεθυσμένων ἀπό τή δύναμη, καταφέρνει νά ἐπιβληθεῖ στίς συνετότερες ἡγετικές δυνάμεις καί ἐπιχειρεῖ νά ἐφαρμόσει στήν πράξη τήν πολιτική τοῦ «χείλους τοῦ βαράθρου», ὅπως τή διατύπωσε ὁ Φόστερ Ντάλες. Σκέπτονται, προφανῶς, ὅτι εἶναι σέ θέση νά ἐπωφεληθοῦν ἀπό τίς πολεμικές τους δυνατότητες καθώς καί ἀπό τίς ἀδυναμίες τῶν ἀντιπάλων τους, ὥστε περνώντας ἀπό μιά σειρά τοπικούς πολέμους –Βιετνάμ, Μέση Ἀνατολή, Βαλκάνια– νά χτυπήσουν σέ πρώτη εὐκαιρία τήν ἴδια τήν καρδιά τοῦ σοσιαλιστικοῦ συστήματος, τή Σοβιετική Ἕνωση. Ὅμως ἡ ἥττα πού ὑπέστησαν στό Βιετνάμ, καθώς καί ἡ ἀποτυχία τῶν σχεδίων τους στή Μέση Ἀνατολή ὁδηγοῦν σήμερα τήν ἀμερικανική ἡγεσία σέ μιά ἀναθεώρηση αὐτῆς τῆς τακτικῆς.

Ἑπομένως, ἀπό τήν πλευρά τῶν ἰμπεριαλιστικῶν ἐπιτελείων, πιθανόν νά ἀρχίσει νά τούς γίνεται συνείδηση τό γεγονός ὅτι δέν εἶναι καί τόσο εὔκολο –γιά νά μήν πῶ ὅτι εἶναι ἀδύνατον– νά ἀντιμετωπίσουν τό παγκόσμιο προοδευτικό κίνημα μέ τήν ὠμή στρατιωτική βία καί μέ τόν πόλεμο. Στό Βιετνάμ ἀποδείχθηκε ὅτι καί πάλι τόν τελευταῖο λόγο τόν ἔχει ὁ ἄνθρωπος καί ὄχι ἡ μηχανή. Οἱ ΗΠΑ ἡττήθηκαν γιατί πίσω ἀπό τήν πολεμική μηχανή ἀπουσίαζε ὁ ἄνθρωπος ὡς ἠθική ἀξία καί ὡς πίστη. Ὁ ἡρωικός λαός τοῦ Βιετνάμ νίκησε γιατί ἀκριβῶς διέθετε αὐτή τήν πίστη καί γιατί γνώριζε ὅτι ὑπερασπίζει τίς μεγάλες ἀνθρώπινες ἀξίες.

Τί σημαίνουν ὅλα αὐτά σέ τελική ἀνάλυση; Σημαίνουν ὅτι ὁ ἀμερικανικός ἰμπεριαλισμός δέν μπόρεσε νά πείσει καί νά παρασύρει τόν ἀμερικανικό λαό στήν τυχοδιωκτική πολιτική του!

Στό Βιετνάμ ὁ ἰμπεριαλισμός ἔστειλε τήν πολεμική του μηχανή καί τούς φαντάρους πού μποροῦσε νά ἀποσπάσει ἀπό τό ἀμερικανικό ἔθνος, μιά καί ἐλέγχει τόν κρατικό μηχανισμό. Δέν μπόρεσε ὅμως νά στείλει τόν ἴδιο τόν ἀμερικανικό λαό! Ὁ φαντάρος πῆγε ἐκεῖ ὑποχρεωτικά. Ἡ παρουσία του ἦταν μονάχα φυσική. Ὄχι ἠθική. Ἡ ψυχή του, δηλαδή ἡ ψυχή τοῦ ἀμερικανικοῦ λαοῦ, δέν πῆγε στό Βιετνάμ. Κι αὐτό δείχνει καθαρά ὅτι ὁ ἀμερικανικός ἰμπεριαλισμός δέν ταυτίζεται μέ τόν ἀμερικανικό λαό. Δέν βρισκόμαστε, δηλαδή, μπροστά σέ μιάν ἐπανάληψη τῆς χιτλερικῆς Γερμανίας, τότε πού ὑπῆρχε δηλαδή ταύτιση τῆς χιτλερικῆς ἰδεολογίας μέ ἕνα μεγάλο τμῆμα τοῦ γερμανικοῦ λαοῦ.

Συνεπῶς, ἡ ἰδιομορφία τοῦ ἐσωτερικοῦ μετώπου στίς ΗΠΑ δημιουργεῖ ἀφενός σοβαρά ἐμπόδια στήν ἐπικράτηση τῆς ἐπιθετικῆς τακτικῆς τῶν ἰμπεριαλιστικῶν ἀμερικανικῶν κύκλων καί ἀφετέρου δίνει μεγάλες δυνατότητες στό φιλειρηνικό στρατόπεδο, πού ὀφείλει νά διευρύνει αὐτό τό χάσμα ἀνάμεσα στόν ἀμερικανικό ἰμπεριαλισμό καί τόν ἀμερικανικό λαό καί νά πάρει μαζί του τίς πιό ζωντανές δυνάμεις τοῦ ἀμερικανικοῦ λαοῦ καί, ἄν εἶναι δυνατό, ὅλη τή φιλειρηνική του πλειοψηφία.

Φυσικά, ὁ ἰμπεριαλισμός δέν χάνει τίς ἐλπίδες του μπροστά σ’ αὐτά τά ἐμπόδια. Ἐξάλλου, ἡ κατάσταση στό σοσιαλιστικό στρατόπεδο εἶναι φυσικό νά τοῦ ἀνοίγει τήν ὄρεξη γιά νέες μηχανορραφίες, πλεκτάνες, παγίδες, περιπέτειες. Ἡ ὕπαρξη ὅμως τοῦ «ἀντίπαλου δέους», τῆς σοβιετικῆς στρατιωτικῆς καί πυρηνικῆς δύναμης, ἐξισορροπεῖ τή δική του δύναμη κρούσεως. Ἑπομένως, στόν τομέα αὐτόν, τῆς ἀνοιχτῆς πολεμικῆς ἀναμέτρησης, τά περιθώρια εἶναι ἀσφυκτικά μικρά. Βρισκόμαστε, μ’ ἄλλα λόγια, μπροστά στήν περίφημη ἰσορροπία τοῦ τρόμου. Ἀντίθετα, ὁ ἰμπεριαλισμός ἐκμεταλλεύεται καί τό παραμικρότερο σχίσμα, καί τή μικρότερη χαραμάδα στίς σχέσεις τῶν κομμουνιστῶν. Μέ δυό λόγια, ὁ ἰμπεριαλισμός τρέφεται μέ τίς διαφωνίες τῶν κομμουνιστῶν. Ξαναγυρίζουμε ἔτσι στήν ἀναγκαιότητα τῆς ἑνότητας στό προοδευτικό στρατόπεδο, γιατί μονάχα ἔτσι θά κοπεῖ ὁριστικά ἡ ὄρεξη τῶν ἰμπεριαλιστῶν γιά καινούργιες προκλήσεις καί περιπέτειες.

Διαπιστώνουμε ὅμως ὅτι μία ἀπό τίς βαθύτερες διαφορές πού χωρίζουν σήμερα τό παγκόσμιο προοδευτικό κίνημα εἶναι ἀκριβῶς ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ. Ὅλοι, δηλαδή, συμφωνοῦν σέ γενικές γραμμές στό γεγονός ὅτι ὁ ἀμερικανικός ἰμπεριαλισμός ἀποτελεῖ τόν ὑπ’ ἀριθμόν ἕνα κίνδυνο τῆς ἀνθρωπότητας. Διαφωνοῦν ὅμως τόσο ὡς πρός τίς ἐκτιμήσεις ὅσο καί ὡς πρός τήν ἀντιμετώπιση αὐτοῦ τοῦ κινδύνου.

 

III

«QUE FAIRE?»

 

Πρίν ἀπό μερικά χρόνια ὁ Τσέ Γκεβάρα ἔριξε τό σύνθημα: «Ἄς δημιουργήσουμε δύο, τρία, περισσότερα Βιετνάμ!». Ὁ θαυμαστής καί πιστός ὀπαδός του Ρεζίς Ντεμπραί προσπάθησε νά ὁλοκληρώσει τήν γκεβαρική ἐπαναστατική θεωρία, κυρίως μέ τό βιβλίο του Ἡ ἐπανάσταση μέσα στήν ἐπανάσταση. Στό ἐρώτημα «Τί νά κάνουμε;», πού βάζει μπροστά του τό παγκόσμιο προοδευτικό κίνημα, ὁ Ντεμπραί μᾶς δίνει τήν παρακάτω ἀπάντηση: τά ἐπαναστατικά στελέχη πρέπει νά ἐγκαταλείψουν τίς πόλεις, μέσα στίς ὁποῖες τό προλεταριάτο «ἀστικοποιεῖται» καί ἑπομένως χάνει τίς ἐπαναστατικές του ἰδιότητες, καί νά ἐγκαταστήσουν τήν ἐπαναστατική ἑστία στήν ὕπαιθρο. Πρέπει νά εἶναι καλά ἐξοπλισμένοι, νά ἔχουν κρυμμένα ἐφόδια καί νά διαθέτουν ἕναν φορητό ραδιοφωνικό σταθμό. Μέ ὁρμητήριο τήν «ἑστία», θά ἀρχίσουν τόν ἀγώνα ἐναντίον τῶν ὀργάνων τοῦ καθεστῶτος. Θά χτυποῦν τή χωροφυλακή, τό στρατό, τούς βασανιστές κ.λπ., θά μπαίνουν στά χωριά καί θά ἐξηγοῦν στούς χωρικούς τούς σκοπούς τοῦ ἀγώνα τους, ἐνῶ μέ τόν ραδιοφωνικό σταθμό θά δημιουργοῦν σιγά σιγά τό μαζικό κίνημα. Ἔτσι, κάποτε ὁ ἀγώνας θά μεταφερθεῖ ἀπό τήν ὕπαιθρο στήν πόλη, σ’ αὐτό τό «νεκροταφεῖο τῶν ἐπαναστατῶν», ὅπως τήν ὀνομάζει.

Στά συμπεράσματα αὐτά κατέληξε ὁ Ντεμπραί λόγω τῆς πεποίθησής του ὅτι ἡ μοναδική προπαγάνδα πού εἶναι ἱκανή νά συνενώσει τίς λαϊκές μάζες κατά τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ εἶναι ἡ «ἔνοπλη προπαγάνδα». Ἕως τώρα ὁ ἔνοπλος ἀγώνας ἐθεωρεῖτο ἀποτέλεσμα καί ἀποκορύφωμα τῆς πολιτικῆς πάλης. Ὁ Ντεμπραί, ἀντίθετα, θεωρεῖ τήν πολιτική πάλη φαινόμενο μεταγενέστερο, δηλαδή ἀποτέλεσμα τῆς ἔνοπλης πάλης.

Ἀπό τή θεωρία αὐτή προκύπτουν, φυσικά, μιά σειρά σοβαρά προβλήματα. Ἄς ἀρκεστοῦμε ὅμως σέ μερικά, ἄς ποῦμε τεχνικῆς φύσεως. Παραδείγματος χάριν, πῶς θά ἐξασφαλισθεῖ ἡ ἐπιμελητεία τῶν ἀνταρτῶν; Ποῦ θά στηριχθεῖ ἡ ὀργάνωση τῶν πληροφοριῶν, χωρίς τήν ὁποία, ὅπως εἶναι γνωστό, δέν μπορεῖ νά κινηθεῖ ἕνας ἀντάρτικος στρατός; Καί πῶς, σέ τελευταία ἀνάλυση, αὐτή ἡ ἀρχική ἤ οἱ περισσότερες ὁμάδες θά μπορέσουν νά ἀντιμετωπίσουν τά σύγχρονα ἀντιανταρτικά μέσα και τίς μεθόδους πού ἔχουν στή διάθεσή τους ὁ ἰμπεριαλισμός καί τά ὄργανά του; Ὁ Μάο εἶχε πεῖ, πολύ σωστά, ὅτι ὁ ἀντάρτης ζεῖ μέσα στό λαό ὅπως τό ψάρι μέσα στό νερό. Ὅμως μέ τόν ὅρο «λαός» δέν ἐννοεῖ, φυσικά, αὐτούς τούς «φοβισμένους χωριάτες» πού παρακολουθοῦσαν μέ ἀπορία τίς κινήσεις τῆς ὁμάδας τοῦ Τσέ, ἀλλά τόν κατακτημένο ἰδεολογικά καί ὀργανωμένο πολιτικά λαό.

Φυσικά, γιά ὅποιον κομμουνιστή, εἴτε ἁπλῶς προοδευτικό ἄνθρωπο πού διαθέτει κάποιαν ἀγωνιστική πείρα, οἱ «θεωρίες» αὐτές εἶναι πέρα γιά πέρα ἀνεύθυνες καί γελοῖες, θά ἔλεγα: καί ὅμως, ἡ ἐπιχείρηση τοῦ Τσέ στηρίχθηκε σ’ αὐτές! Εἶναι, πραγματικά, ἀνεξήγητο πῶς ἕνας ἐπαναστάτης μ’ αὐτό τό κύρος καί τήν πείρα παρασύρθηκε σ’ ἕναν τόσο ἐσφαλμένο δρόμο! Ὅπως γράφει ὁ ἴδιος στό ἡμερολόγιό του, τοῦ ἔκανε ἐντύπωση «ἡ ἀπόλυτη ἔλλειψη συμμετοχῆς τῶν χωρικῶν», πού εἶχε ὡς συνέπεια τό γεγονός ὅτι ἡ ἀρχική ὁμάδα ἔμεινε ἀριθμητικά ἡ ἴδια – δηλαδή ὁ χωρικός δέν ἔνιωθε τήν ἀνάγκη νά πολεμήσει μαζί τους.

Νά τί γράφει σχετικά:
Συνεχίζουμε χωρίς κανενός εἴδους ἐπαφή καί χωρίς ἐλπίδες νά τήν ἀποκτήσουμε προσεχῶς. Δέν ἀποκτήσαμε ἀκόμη τή συμμετοχή τῶν χωρικῶν, πράγμα λογικό ἄν λογαριάσει κανείς τίς λιγοστές σχέσεις πού μπορούσαμε νά ἔχουμε τόν τελευταῖο καιρό μαζί τους.

Μετά ἀπό ἕνα μήνα, τόν Σεπτέμβριο, γράφει:
Τά χαρακτηριστικά παραμένουν τά ἴδια μέ τόν περασμένο μήνα, ἔτσι πού τώρα ὁ στρατός γίνεται περισσότερο ἀποτελεσματικός στή δράση του, ἡ μάζα τῶν χωρικῶν δέν μᾶς βοηθάει σέ τίποτα καί οἱ χωρικοί μεταβάλλονται σέ καταδότες...
Νομίζω ὅτι περιττεύουν τά σχόλια. Γιά τόν ψυχρό παρατηρητή, ὅλη αὐτή ἡ ρομαντική «ἐπαναστατική» φιλολογία πού κατακλύζει τήν ἐποχή μας δέν ἀποτελεῖ, στό βάθος, παρά ἕνα εἶδος «φυγῆς» μπροστά στά δύσκολα καί βαριά καθήκοντα πού βάζει στούς προοδευτικούς ἀνθρώπους ὅλης τῆς γῆς ἡ ἐποχή μας. Οἱ τριαντάχρονοι «μπαρμποῦδος⁵» τοῦ Κάστρο, πού μπόρεσαν τελικά νά γίνουν κυρίαρχοι στή χώρα τους, ξεκινώντας –μιά χούφτα ἀντάρτες– ἀπό τή Σιέρρα Μαέστρα, τραβοῦν σάν μαγνήτης ὅλους τούς μικροαστούς «ἐπαναστάτες» τῆς Εὐρώπης, πού, φυσικά, οἱ περισσότεροι ἀγνοοῦν τό βάθος αὐτῆς τῆς νικηφόρας ἐπιχείρησης. Τό ὅτι, δηλαδή, οἱ Κουβανέζοι ἐπαναστάτες ἐφάρμοσαν μέ ἐπιτυχία μιάν ὁρισμένη ἐπαναστατική τακτική σέ μιάν ὁρισμένη χώρα κάτω ἀπό ὁρισμένες συνθῆκες καί ἐπίσης μέσα σέ ἕνα ὁρισμένο διεθνές πλαίσιο σχέσεων. Δέν εἶναι ἡ μορφή δράσης, ἰδωμένη ἀπόλυτα, καθαυτήν, πού τελικά νίκησε, ἀλλά ἡ ὀρθή πολιτική ἀνάλυση πού ὁδήγησε σ’ αὐτή καί ὄχι σέ ἄλλη μορφή δράσης.

Εἶναι βέβαιο ὅτι, ὑπό ἄλλες συνθῆκες καί ἄλλους ἐσωτερικούς καί διεθνεῖς συσχετισμούς δυνάμεων, ἡ ἴδια ὁμάδα, διαθέτοντας τίς ἴδιες δυνατότητες γιά ὀρθή πολιτική ἀνάλυση, μποροῦσε νά καταλήξει σέ διαφορετικές μορφές δράσης, ἤ νά ξεκινήσει τήν ἐπαναστατική δράση μέσα ἀπό τίς πόλεις καί ὄχι ἀπό τά βουνά, κ.ο.κ. Μέ ἄλλα λόγια, ἡ δουλική μίμηση ἑνός ἱστορικοῦ προηγούμενου εἶναι πράξη ἀντιεπιστημονική. Μέσα στό ἱστορικό γίγνεσθαι δέν ὑπάρχουν μοντέλα πού μποροῦν νά ἀντιγραφοῦν αὐτούσια. Ὑπάρχει μόνον ἡ ἐπιστημονική πολιτική ἀνάλυση μιᾶς δεδομένης ἱστορικῆς περιόδου, ἀνάλυση πού καταξιώνεται ἤ ὄχι μέ τήν καί ἀπό τήν ἱστορική πράξη.

Ἔτσι, λόγου χάριν, ἡ σέ βάθος ἀνάλυση καί μελέτη τοῦ ἑλληνικοῦ ἐπαναστατικοῦ κινήματος στίς τελευταῖες τρεῖς δεκαετίες θά μποροῦσε νά προσφέρει πολλές ἀπαντήσεις σέ ἐρωτήματα πού θίγουν κυρίως τίς μορφές ἐπαναστατικῆς πάλης σέ μιά χώρα σχετικά ὑπανάπτυκτη, πού ἀνήκει στήν ἰμπεριαλιστική ζώνη ἐπιρροῆς.

Σήμερα, πού ἔχουμε στήν πλάτη μας ἕνα στρατιωτικό δικτατορικό καθεστώς, τό ἴδιο ἐρώτημα, «Τί νά κάνουμε;», μᾶς βαραίνει ἀκόμη περισσότερο. Γιά μᾶς, ὅπως καί γιά ὅλους τούς λαούς πού διέρχονται τήν ἴδια δοκιμασία μέ μᾶς, ἡ ἀπάντηση στό ἐρώτημα αὐτό γίνεται ζήτημα ζωῆς ἤ θανάτου.



Ευχαριστούμε θερμά τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης για την παραχώρηση των αποσπασμάτων

___________________________________________________________________________________________________

^{1 Κωνσταντῖνος Δόβας, ὁρκίστηκε ὑπηρεσιακός πρωθυπουργός τό 1961 καί διεξήγαγε τίς ἐκλογές τῆς ἴδιας χρονιᾶς, οἱ ὁποῖες ἔμειναν στήν ἱστορία ὡς ἐκλογές βίας καί νοθείας.
2 Κωνσταντῖνος Κόλλιας, εἰσαγγελέας τοῦ Ἀρείου Πάγου στή δίκη γιά τή δολοφονία τοῦ Γρηγόρη Λαμπράκη. κατηγορήθηκε μεταξύ ἄλλων γιά τήν ἀνάμειξή του στή διαδικασία τῆς ἀνάκρισης.
3 Ξενοφῶν Γιοσμᾶς, καταδικάστηκε ἐρήμην σέ θάνατο ὡς δωσίλογος καί κατηγορήθηκε ὡς ἠθικός αὐτουργός γιά τή δολοφονία τοῦ Γρηγόρη Λαμπράκη.
4 Βλ. ἐδῶ, τόμ. Α´, σελ. 153.
5 Οἱ γενειοφόροι ἐπαναστάτες τῆς Κούβας.}